در این مطلب می خوانیم:
شاخص های آلودگی های بصری در شهر
راهکارهای اجرایی وعملکردی کاهش آلودگی های بصری در شهر
علاوه بر آلودگی های نوری و آلودگی های صوتی، از آلودگی های دیگری که در مناظر شهری وجود دارد اما آنگونه که باید مورد توجه قرار نگرفته است، آلودگی بصری است. از آنجاییکه در همه ی شهرها این مسأله مطرح و به آسانی در مناظر شهری قابل مشاهده می باشد، این موضوع از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
بنابراین با توجه به اینکه کاهش آلودگی های بصری نقش اساسی در ارتقا کیفیت منظر شهری دارد بایستی در نظر داشت که در این زمینه به چه مواردی بایستی توجه نمود؟ در بخش پایانی راهکارهای اجرایی و عملکردی به منظور کاهش آلودگی بصری در مناظر شهری ارائه می شود.
آلودگی های بصری
اجزا و عناصر بصری که با محیط اطراف خود تناسب و همگونی نداشته باشند و یا علائم بصری فراوانی در یک محیط انباشته شده باشند، آلودگی بصری هستند. آلودگی های بصری که در کلیه ی سطوح کلان، میانی و خرد منظر شهری قابل مشاهده هستند، اثرات و خسارات جبران ناپذیری را بر جای می گذارند. حتی در دراز مدت از لحاظ روانی انسان را دچار بیماری های روحی، آشفتگی ذهن و پریشانی ذهنی می کند، که باعث کاهش تمرکز فکری شهروندان می شود. بنابراین این نوع آلودگی با گذشت زمان اثرات نامطلوب خود را بر جسم و روح شهر و شهروندان می گذارد.
شاخص های آلودگی های بصری در شهر
شاخص های بسیاری را برای آلودگی های بصری می توان بیان نمود، که در ادامه بیان و بررسی می شوند:
ناهماهنگی
ناهماهنگی اجزا و عناصر شهری در فرم، رنگ، مقیاس، ساختار، تناسبات، مصالح و … در محیط شهری نوعی از آلودگی بصری است که مناظر نازیبایی را ایجاد می کند، و هنگامی که اجزا و عناصر شهری با یکدیگر ناهماهنگ باشند، کلی که روانشناسان گشتالت انتظار دارند، از بین می رود و در مجموع منظر شهری ناهماهنگ ایجاد می شود.
در حال حاضر عامل ناهماهنگی و نداشتن تناسبات بصری از بزرگ ترین معضلات بصری شهرها به شمار می آید.
ناهماهنگی در بخش های مختلف منظر شهری از جمله کارکردها، عناصر دو بافت سنتی و مدرن، نمای ساختمان ها و مصالح نما قابل مشاهده است.
ازدحام
منظور از ازدحام تراکم بیش از حد عناصر در شهر است. این عناصر شامل عوارض طبیعی، عوارض مصنوعی و یا انسان ساخت، انباشتگی نامتعارف و نامتناسب (تبلیغات و تابلوهای تبلیغاتی، دیوار نوشته ها) می باشد. ازدحام باعث ایجاد بی نظمی در مناظر شهری می شود که سیما و منظر شهری را نازیبا و مغشوش می سازد. همچنین ازدحام موجب اختلال در توانایی برای تشخیص اشیا به خصوص در مکان های شلوغ و تمیز دادن ویژگی های اشیا و رنگ ها می شود.
شایان ذکر است ازدحام تابلوهای تبلیغاتی چهره ای درهم و سردرگم کننده از منظر شهری در نزد هر بیننده ایجاد می کند، این ازدحام حتی باعث ایجاد حواس پرتی در رانندگان می شود که ممکن است باعث تصادف نیز بشود.
فرسودگی
فرسودگی در ابعاد مختلف شهری مطرح است، که شامل فرسودگی کالبدی – سازه، کارکردی، بصری، مکانی، اقتصادی می شود. فرسودگی که عمدتاً در بخش های قدیمی و تاریخی شهر وجود دارد، از لحاظ بصری چهره ی نازیبایی به شهر می دهد، که کم توجهی برخی مسوولین و مردم به این بخش ها آلودگی بصری ناشی از فرسودگی ها را تشدید می نماید. شایان ذکر است فضاهای شهری با فرسودگی بسیار بالا مسائل و مشکلات فراوانی را نیز به همراه دارد و این فضاها بستر ناهنجاری های اجتماعی نیز می گردند.
کثیفی
مقصود از کثیفی رهاسازی و یا انباشت مواد زاید و یا زباله ها در فضاها و مکان های شهری است که منجر به کاهش کیفیت محیط و آلودگی هایی از جمله آلودگی بصری می گردد. به بیان بهتر کثیفی شامل مجموعه موادی است که ناشی از فعالیت های انسان و حیوان می باشد و به صورت ناخواسته و غیر قابل استفاده دور ریخته می شود. به طور کلی به انواع زباله های شهری، زباله های صنعتی و زباله های خطرناک تقسیم می شوند.
از طرف دیگر آلودگی هوا خود نیز باعث کثیفی در نمای ساختمان ها، نقاشی های دیواری و گرافیک محیطی می شود و محیط را کثیف می سازد. این عامل از لحاظ بصری تأثیر بسیار زیادی بر زشتی مناظر شهری می گذارد.
بی هویتی
هویت عاملی است که باعث تشخیص و شناسایی فرد از فرد، گروه از گروه، اهلیتی از اهلیت دیگر و یا فرهنگی از فرهنگ دیگر می شود. احساس هویت یا احساس این همانی انسان با فضا و محیط خویش یکی از روش ها یا فرآیندهای تأثیر محیط بر انسان است که هویت خویش را در هویت محیط جست و جو می کند.
اگر اجزا و عناصر شهری هم راستا و متناسب با هویت و فرهنگ شهر نباشند، بی هویتی در منظر شهری به وجود می آید که منجر به آلودگی بصری به خصوص از لحاظ ادراکی می شود. تأکید بر بهره گیری از المان های ایرانی – اسلامی تأثیر بسیار زیادی در هویت بخشی به مناظر شهری و کاهش آلودگی های بصری دارد.
بدرنگی
رنگ به عنوان یکی از شاخص های کلیدی و تأثیرگذار شهری تأثیر بسیار زیادی در سیما و منظر شهری دارد. رنگ آمیزی ها، دیوار نوشته ها، نقاشی های غیر اصولی باعث آلودگی های بصری در شهر می شود و حتی نداشتن تناسب بین رنگ و محیط باعث افزایش آلودگی های بصری می شود. استفاده ی ناصحیح و نامتناسب از رنگ منجر به آلودگی در شهر می شود که نمونه های آن در برخی از نقاشی های دیواری و گرافیک محیطی به وضوح قابل مشاهده است.
استفاده ی نامطلوب و نادرست از رنگ نه تنها باعث زیبایی در فضاهای شهری نمی شود بلکه باعث آشفتگی های بصری می شود.
نتیجه گیری
امروزه به پیرایش و زیباسازی شهری بسیار مورد توجه قرار گرفته شده است و حتی اقدامات فراوانی نیز در این خصوص انجام شده است، اما ضروری است که به این مسأله بیشتر توجه شود، چرا که باعث ارتقا تصویر ذهنی جامعه از خویش می شود و منجر به افزایش توان رقابتی شهرها در سطح ملی و بین المللی، در راستای جذب سرمایه ی بیشتر می گردد.
در کنار آلودگی های مختلفی که در شهرها وجود دارد، مسأله ی آلودگی بصری وجود دارد که نسبتاً کمتر مورد توجه قرار گرفته است و با توجه به اینکه هیچ تابلوی هشدار دهنده ای وجود ندارد که میزان آلودگی را نمایان سازد، بایستی با مدیریت صحیح در راستای کاهش آلودگی های بصری و ایجاد فضاهای مطلوب اقدام نمود. همواره باید در نظر داشت اجزا و عناصر شهری علاوه بر اینکه با یکدیگر در ارتباط و تعامل هستند، همگی جز کلیت شهرمحسوب می شوند، بر این اساس بایستی تناسبات آن ها با هم در نظر گرفته شود، تا از لحاظ بصری مناظر مطلوبی ایجاد شود.
راهکارهای اجرایی وعملکردی کاهش آلودگی های بصری در شهر
پیشنهادات، در بخش پایانی به صورت راهکارهای اجرایی و کاربردی در در راستای کاهش اغتشاش ها و آلودگی های بصری در راستای ارتقاء کیفیت بصری مناظر شهری ارائه می شود:
- افزایش کیفیت بصری و زیبایی مبلمان شهری از طریق داشتن هماهنگی و تناسب با محیط اطراف
- جلوگیری از اختلال در پیام رساندن تابلوها و المان های شهری
- بهره گیری از رنگ ها و جزئیات در راستای زیباسازی اجزا و عناصر مناظر شهری
- ساماندهی تبلیغات در فضاهای شهری
- تدوین قوانین لازم الاجرا در راستای کاهش آلودگی های بصری شهری
- افزایش آگاهی جامعه در خصوص آلودگی های بصری و اثرات مخرب آن و تلاش در جهت رفع نازیبایی های بصری از طریق آموزش های ضروری به شهروندان از جمله برگزاری کارگاه ها، سمینارها و دوره های آموزشی
- حذف و پاکسازی دیوارها از پوسترها و کاغذهای تبلیغاتی
منابع:
1. موسسه چشم انداز توسعه عصر، 1393، "مبلمان شهری و آلودگی بصری"، نشر هنر معماری قرن، تهران.
2. آذرنیوش، محمود، روانجو، احد، 1393، "بررسی آلودگی بصری و شاخص های آن در شهرهای ایران (مطالعه ی موردی شهر شوشتر)"، دو فصلنامه دانشکده هنر، شماره ششم، پاییز و زمستان، دانشگاه شهید چمران اهواز.
3. آسیایی، محمد، 1392، "درک و بیان محیط شهری"، جلد اول، طحان، تهران.
4. محرمی، توحید، 1383، "هویت ایرانی – اسلامی ما در هویت ایران"، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، تهران.
-
-
-
-
-
-
-
