اهمیت ایده پردازی و اسکچینگ (Sketching) در طراحی داخلی

آنچه در این مطلب می خوانید:

مرحله حاشیه نویسی در طراحی داخلی

انواع مختلف اسکچ از لحاظ بیان ایده

اصول ابتدایی و طلایی در اسکچینگ (Sketching)

چطور سه بعدی ایده پردازی کنیم؟

در ایده پردازی و تفکر سه بعدی باید از تناسبات آگاه باشیم

 

بدون شک به همان اندازه که طراحی برای فضا می تواند به آن هویت دهد و در موفقیت پروژه تاثیر بگذارد، عدم انجام این مرحله ما را با طرحی بی معنا و بی هویت روبه رو خواهد کرد. طراحان با تجربه به صورت مداوم بر روی ایده های جدید و جذاب فکر می کنند و جمع ایده های خود را در مجموعه ای که به عنوان دفتر یادداشت ایده ها (Sketch Book)، نگهداری می کنند که در شرایط مختلف بتواند مغز را به چالش بکشد.

از طرفی استفاده از مجموعه ایده های خاص که در شرایط مختلف و در طول زمان به دست آمده به طراحان کمک می کند در شرایطی که حال و هوای طراحی ندارند به آنها رجوع کنند. طراحان مبتدی هنوز مجموعه های پیشرفته ای از منابع ایده را که می توان از آنها استفاده کرد، ندارند. با توجه به تعریف اسکچینگ می توان دریافت کرد که محرک های ایده پردازی در قالب متن و کلیدواژه هم ارائه می شود.

ما معتقدیم خلاقیت با یک ایده آغاز می شود که گاهاً با کلیدواژه و یا متن شروع می شود و به طرح های مفهومی سریع می رسد.

مرحله حاشیه نویسی در طراحی داخلی

در مراحل اولیه طراحی داخلی، طراح ایده های خود را در پیش نویس طراحی با استفاده از انواع کلید واژه ها و نشانه ها نظیر طرح ها، علامت ها، تصاویر و حاشیه نویسی ها مشخص می سازد. تا به امروز به حاشیه نویسی و کلیدواژه ها توجه زیادی نشده است، هر چند که بخش مهمی از محتوای متن طراحی را به خود اختصاص می دهد. طراح در این بخش با ارائه واژه ها و علائم گرافیکی ارتباطات معنایی مرتبط با آن را پیدا می کند. هدف در این مرحله این است که با واژه ها مغز را تحریک به تصویر سازی کنیم. 

برای ایده پردازی می توانیم به صورت دو بعدی و سه بعدی اسکچ بزنیم، به این صورت که ایده پردازی روی کاغذ را دو بعدی و اسکچاپ سه بعدی را با احجام انجام می دهیم که در واقع طرح ملموس تر است. 

چطور دو بعدی ایده پردازی کنیم؟

ایده هایی که از مرحله ایده پردازی به دست می آیند گاه به صورت نوشتاری و گاه به صورت اسکچ دستی تصویری هستند و بخاطر اینکه با تفکر واگرا (Divergent thinking) خلق شده اند، دارای کمیت بالایی هستند. به این معنا که تعدد ایده در این مرحله بسیار حائز اهمیت است. بعد از این مرحله و اتمام ایده پردازی و به کمک تفکر همگرا (Convergent thinking)، باید برترین ایده ها را برگزید و آنها را گسترش داد. در این مرحله باید ایده ها را گسترش داد و در صورت لزوم ایده های تصویری را با نوشتار همراه کرد. ایده های تصویری می بایست به صورت اسکچ های دستی و سریع تهیه شوند.

اصطلاح اسکچینگ به طور کلی به معنای یک طرح ناتمام، خام یا اولیه است و در طی اجرای آن نمایی کلی از یک فضا یا شیء ارائه می شود. واژه انگلیسی Sketch از واژه ایتالیایی به نام Schizzo گرفته شده و خود این واژه نیز از ریشه یونانی کلاسیک Skhedios به دست آمده است و به معنی انجام دادن کاری بدون آمادگی قبلی است.

یکی از مزایای اصلی طراحی اسکچ این است که ترکیب بندی تصویر ذهنی طراح را به صورت واقعی و بروی کاغذ امکان پذیر می سازد و در درجه اول، طراح را در بازتاب فوری معنا و مفاهیم و تصورات ذهنی خود و حتی گاهی برای توسعه و تبدیل آنها به مفاهیم و تصورات و ایده های جدی، یا در اصطلاح طراحی مجدد آنها توانمند می سازد. زمانی که کار گروهی انجام می دهیم، روش طراحی اسکچ ابزار مفیدی را برای ثبت ایده های خارج شده از ذهن، از طریق روش های مختلف خلاقیت گروهی مثل طوفان مغزی (Brain Storming) در اختیار کلیه افراد گروه قرار می دهد و این باعث می شود همه افراد گروه از جهت های ذهنی هم مطلع شوند.

انواع مختلف اسکچ از لحاظ بیان ایده

اسکچینگ تحقیقی Investigative sketching

عملکرد طراحی اسکچ های تحقیقاتی، به طور مستقیم به مرحله تحقیقات اولیه پروژه های طراحی ما وابسته است. به همه عوامل تاثیر گذار بر فضا و احجامی که قرار است در فضا ببینیم، تمامی محدودیت ها و پیشنهاداتی که می توانیم برای فضا در نظر بگیریم. در این مرحله طراح فضای کلی مسئله را بررسی کرده و طراحی اسکچ تنها به تجزیه و تحلیل محتوای کلی مسئله، مولفه های مربوط و زمینه های مختلف پدید آورنده آن کمک می کند.

اسکچینگ اکتشافی Exploratory sketching

طراحی اسکچ های اکتشافی یا جستجوگرانه، همواره زمانی انجام می گیرد که راه کارها و پیشنهادهای مربوط به راه حل های اولیه برای حل مسئله یا نیاز اصلی مطرح شده در صورت مسئله طرح، از طریق روش های خلاقانه مانند طوفان مغزی و مانند آن خلق شده و مورد ارزیابی تیم طراحی قرار گرفته باشند. تعدد ایده در این اسکچ های اولیه بسیار با اهمیت است و در بیشتر مواقع برای طراحان مبتدی و کم تجربه این بخش از طراحی معنای زیادی ندارد. با توجه به اینکه در این مراحل ما در مرحله تفکر واگر اهستیم هیچ محدودیتی مرتبط با طرح ها اعمال نمی شود و اینجاست که سرعت طراحی بالا، در ایده پردازی حرف اول رامی زند نه هیچ چیز دیگری.

در این نوع اسکچ زدن اضافه کردن متن های کوتاه همواره مفید است.

اسکچینگ توضیحی (Explanatory Sketching) 

طراحی اسکچ های توضیحی یا تشریحی باید پیام واضحی را به افراد کارفرما (در واقع افراد عادی غیر از طراح و گروه طراحی) برساند. یعنی برخلاف اسکچ های اکتشافی، این اسکچ ها طرح های مفهومی و ایده های پیشنهادی برگزیده را به شکل مستقیم به طور کامل و با معرفی جزئیات آنها تشریح و ارائه می دهد. این اسکچ ها در بیشتر مواقع در مراحل انتهایی طرح ایجاد می شوند تا قبل از مرحله اجرا مفهوم کامل طرح را برای مجریان طرح، کارفرما و ناظر پروژه بیان کند. در این بخش نمایش چگونگی ارتباط احجام در فضای داخلی با تشریح بهتر فرم و عملکرد می بینیم.

در این بخش برای نمایش ارتباط و عملکرد هر یک از بخش های فضا با هم و نسبت به هم می توانیم اجزاء مختلف را جدا نمایش دهیم.

پس از مرحله اسکچینگ اکتشافی و توضیحی که در تفکر واگرا قرار دارد و هدف تولید ایده فراوان است، لازم است ایده ها دسته بندی شوند و مورد ارزیابی قرار گیرند و در صورت لزوم توضیحات لازم به آنها اضافه شود. اولین و مهمترین نکته در انتخاب ایده برای طراحی فضای داخلی در بین ایده های برتر، توجه به میزان موفقیت آن طرح ها در حل صورت مسئله طراحی است و بررسی کنیم که آیا نیازهای کارفرما به درستی در طرح ها و ایده ها در نظر گرفته شده است یاخیر؟

برای اطمینان از این موضوع لازم است به تفهیم نامه دیزاین (Design Brief) مراجعه کنیم و با توجه به بندهای مختلف تفهیم نامه برترین و مناسب ترین طرح ها را انتخاب کنیم (تفکر همگرا). در این مرحله توجه به کلیه ملاحظات زیبایی شناسی، فنی، ارگونومی، و اقتصادی ضروری است. پرسش هایی در این مرحله به وجود می آید که توجه و پاسخ به همه آنها به یکدیگر وابسته است. بطور مثال ممکن است میان هزینه و متریال سازگاری وجود نداشته باشد و ما ناچار باشیم کیفیت را فدای هزینه کنیم. بدون شک تصمیماتی که در این مرحله می گیریم رابطه مستقیمی با اولویت های دیزاین (Design) دارد. مرور مجدد اولویت ها و تطبیق دادن آنها با تفهیم نامه دیزاین به تصمیم گیری سریع و انتخاب بهترین و مناسب ترین طرح کمک می کند.

اسکچینگ متقاعد کننده (Persuasive Sketching)

اصولا کلیه اجزاء و محدوده رنگ در این نوع طراحی اسکچ نمایش داده می شود. اسکچ متقاعد کننده یا ترغیبی، از جنبه هنری تاثیر گذارترین اسکچ است و اغلب اگر به صورت دستی کشیده شود آن را راند و و اگر با نرم افزار انجام شود آن رارندرینگ (Rendering) می نامند. البته برای این نوع اسکچ نسبت به دیگر گونه های اسکچ وقت و دقت بیشتری لازم است چرا که برای جلب نظر کارفرما است و می تواند به عنوان طرح مفهومی تضمینی برای بستن قرارداد اجرا محسوب گردد. در این نوع اسکچ بیشتر سعی در انتقال حس فضا است.

لازم به ذکر است که بسیاری از این عملکردهایی که در انواع اسکچ ها انجام می شود ممکن است در یک اسکچ یافت شود. همچنین برخی اسکچ ها به ویژه اسکچ اکتشافی و تشریحی، به طور مداوم در پروژه های موفق طراحی دیده می شوند.

اصول ابتدایی و طلایی در اسکچینگ (Sketching)

  1. هدف اسکچینگ اراده طرح نهایی نیست بنابر این نیازی به پرداختن به جزئیات وجود ندارد.
  2. در اسکچینگ با سرعت عمل کنیم، حرکت و پویایی خیلی مهم تر از دقت است.
  3. از طراحی تک خطی بپرهیزیم چرا که کوچکترین خطاها به سادگی آشکار می شوند و هیچ اثری از روند خلاقانه در چنین طرحی وجود ندارد.
  4. از خطوط مطمئن و بی پروا به صورت چند تایی و بروی یکدیگر استفاده کنیم تا ظاهر طرح حرفه ای باشد.
  5. از خطوط نازک وکمرنگ شروع کنیم و در نهایت بهترین خط را با یک قلم ضخیم تر، پررنگ کنیم.
  6. از خطوط ساختاری برای نمایش روند طراحی استفاده کنیم.
  7. همه خطوط را با یک ضخامت ثابت ترسیم نکنیم. ضخامت خط عنصری بیانگراست.
  8. هرچه که به ذهن میرسد، تصویر یا کلمه، روی کاغذ پیاده کنیم.
  9. به موضوع انسجام که هدف زیبایی شناسی است، توجه کنیم.
  10. هر کلمه ای که در ذهن ما در حال چرخش است را به عنوان کلید واژه بنویسیم.
  11. توجه کنیم که اسم کار ارائه نیست، پس سخت گیرانه رفتار نکنیم و بی پروا باشیم.
  12. سعی کنیم به هیچ عنوان از پاک کن استفاده نکنیم.
  13. تا حد امکان خطوط نامرئی را با مداد، خطوط اصلی را با روانویس یا خودکار و سایه روشن را با ماژیک خاکستری بکشیم.
  14. بلند بلند فکر کنیم و فکرمان را روی کاغذ بیاوریم.
  15. نیازی نیست که همه ایده ها در پرسپکتیو کشیده شود.
  16. از دو بعدی شروع کنیم و کم کم به سه بعدی برسیم.
  17. استفاده از علائم باعث بالا رفتن سرعت عمل مان می شود با این کار می توانیم سرعت دست را به سرعت ذهن نزدیک کنیم.
  18. نوشتن در اطراف اسکچ نیازی به فعل و جمله کامل ندارد، چرا که هدف تخلیه ذهن است.
  19. از ایده های داخل دفتر اسکچ هم استفاده کنیم.
  20. فکر راجع به اسکچ باید سالم و صادقانه پیش برود، از کشیدن و وقت گذاشتن به روی ایده های اجرا شده تکراری بپرهیزیم.
  21. نوشتن عنوان پروژه یک امر روانشناسانه است و باعث ایجاد خلاقیت می شود.
  22. به نمای غالب اسکچ توجه داشته باشیم، بخصوص در اسکچینگ متقاعد کننده.
  23. هر چقدر جزئیات مهم تر شوند، اسکچ باید بزرگتر شود.
  24. بخاطر نمایش جزیی از کار آن را بزرگ نکنیم، بلکه فقط دیتیل (Detail) مورد نظر را بکشیم.
  25. دلیلی برای زیبا بودن و تمیز بودن برگه های اسکچینگ وجود ندارد، چرا که متعلق به طراح است. مشتری در نهایت طرح نهایی را می بیند.
  26. باید توجه کنیم که بخش اعظم شغل ما فکر کردن است برای ایده ای جدید، پس به تعدد ایده ها توجه کنیم. تعدد ایده نشان می دهد که ذهن ما چقدر کار می کند.
  27. وقتی از همان ابتدا سراغ کشیدن در پرسپکتیو می رویم کارمان را سخت می کنیم و فرصت فکر کردن بیشتر را از خودمان می گیریم.
  28. بهتر است روند اسکچ زدنمان را مشخص کنیم.
  29. زمان بندی را از دست ندهیم و طبق برنامه زمانبندی اسکچ بزنیم.
  30. از فضای کاغذ به درستی استفاده کنیم.
  31. تا قبل از اسکچ متقاعد کننده به هیچ عنوان نباید سراغ راند و کردن برویم.
  32. اصولا نباید موضوع نهایی ذهن را بدانیم و بدانیم که قرار است چه چیزی را دیزاین کنیم، چون در آن صورت دیزاینی اتفاق نیافتاده است. 
  33. در ابتدا سعی کنیم همیشه از انتزاع به واقعیت برسیم (هر چه بیشتر وارد دیتیل شویم از انتزاع دور شده ایم)
  34. به گفتگوی درون خودمان برای شروع ایده پردازی توجه کنیم.
  35. در مسیر اسکچ زدن خودمان و دیگران را نقد نکنیم.
  36. شرایط ایده آل برای اسکچ زدن را برای خودمان با توجه به حال و هوایی که داریم مهیا کنیم.
  37. و…

چطور سه بعدی ایده پردازی کنیم؟

با سه بعدی سازی ایده ها را به طور عینی مشاهده می کنیم.
اسکچ سه بعدی: نمایش حجم مثبت / ارتباط بین احجام
اسکچ فضایی: نمایش تناسبات حجم منفی / ارتباط احجام و سطوح 

تا جایی که می توانیم در اسکچ فضاها از روابط انتزاعی استفاده کنیم. رابطه انتزاعی، رابطه بین اجزا و کل را بدون استفاده از مواد واقعی و تولیدی بیان می کند، در واقع بازیابی از تجربه مستقیم بصری اشیا است که چگونه فرم ها، فضا ها و حرکات با یکدیگر همنشینی می کنند.

  1. بعدا آنها را رام کنیم.
  2. زمان اسکچ زدن بهترین زمان برای خلاق بودن ماست.
  3. اسکچ های کوچک را باور داشته باشیم، چرا که با اسکچ کوچک زودگیر نمی کنیم و می توانیم بیشتر اسکچ بزنیم و ایده پردازی کنیم.
  4. داشتن 10 ایده مثل داشتن 10 فرزند است، هیچ کس دوست ندارد یکی از آنها را از دست دهد، پس به راحتی از ایده هایمان نگذریم و آنها را از دست ندهیم و پرورش دهیم.
  5. بگذاریم ایده هایمان متولد شوند از دو بعدی شروع کنیم و سپس به سه بعدی برسیم.
  6. عقب بایستیم و راجع به ایده هایتان نظر دهیم (بهترین کار اظهار نظر راجع به ایده هاست.)
  7. ازاصول بصری که آموخته ایم برای تحلیل اسکچ هایمان استفاده کنیم.

اسکچ فضایی راهی برای بیرون کشیدن مفهول کلی بدون درگیری با مواد، همچنین اولین رابطه کنشی بین احجام و سطوح یا بین گروهی از احجام و سطوح در فضاست

برای اسکچ فضایی باید به نکات زیر توجه کرد:

  1. اثر بهتر است بزرگتر از 30 سانتی متر نباشد.
  2. این اسکچ باید تناسبات حجم منفی را کامل نمایش دهد.
  3. در این نوع اسکچ طراح متوجه می شود که بعضی از احجام لازم است دورتر یا نزدیک تر باشند.
  4. بعد از اینکه روابط فضایی را ایجاد کردیم به فرم های مثبت بیشتر توجه می کنیم.
  5. فضای اطراف سطوح و احجام باید با فرم های مثبت مشابه سازی شود.
  6. توجه داشته باشیم که در این نوع از اسکچ تاکید بر حرکت ها و روابط است نه احجام، بنابر این بهتر است روی محورها تمرکز کنیم و ارتباط احجام و سطوح را در فضا بهتر درک کنیم. این تمرین را می توانیم از طریق تمرین سیم ها انجام دهیم که در مطالب بعدی به آن می پردازیم.
  7. در طرح آخرمان هر چیزی با هر چیز دیگری در ارتباط است.

برای انجام تفکر سه بعدی بهتر است انواع حجم را بشناسیم:

حجم غالب: بزرگترین عنصر در فضا است. جالب ترین و نمایشی ترین ویژگی ها را دارد و در گروه موقعیت غالب را اشغال می کند.
حجم مغلوب: ویژگی های غالب را کامل می کند، باید 20% حداقل به ویژگی های غالب اضافه کند در غیر این صورت حجم ضعیف است و باید به قابلیت آن افزود. ( رابطه غالب و مغلوب بسیارمهم است، اولین وظیفه این فرم هامکمل هم بودن است، بایدبرای هم خیلی خوب باشند)
حجم تابع: با معرفی عنصر و محور سوم بصری، طرح را جالب تر می کند. فرم تابع باید طرح را سه بعدی تر و وحدت طراحی را کامل کند. طوری باید طراحی شود تا چیزی که در فرم غالب و تابع نیست را پر کند.

در ایده پردازی و تفکر سه بعدی باید از تناسبات آگاه باشیم:

نکته اینکه در طراحی خود از تناسبات متغیر استفاده کنید، بسیار مهم است.

در واقع تفاوت طرح خوب و طرح معمولی حساسیت به این تناسبات است که کیفیتی ناملموس اما بسیار واقعی را ایجاد می کند و فهم آن یکی از با ارزش ترین دارایی های یک طراح داخلی است.

برای طراحی و ایده پردازی سه بعدی لازم است که طراح محورهای احجام را به درستی بشناسند و درک و آن را به درستی جانمایی کنند.

منظور از محور، خطی مجازی گذرا از مرکزیک وجه موازی با طویل ترین بعد فرم است که قویترین حرکت و کشش فرم را داراست. در واقع محور موقعیت فرم را در فضا مشخص می کند. در تمامی مسائل سعی بر این است که موقعیت هر حجم در فضا از طریق جانمایی همین محور صورت گیرد.

حال سوالاتی که بعد از ایده پردازی سه بعدی مطرح می گردند:

هدف از این کار:

خلق وحدتی از فرم ها که تاجای ممکن دارای ویژگی های متفاوت هستند. وحدت چسبی بصری ست که همه احجام را بامحور مناسب در کنار یکدیگر قرار می دهد.

نتیجه گیری:

کار زمانی با هویت می شود که پشتوانه فکری و فرآیند فکر را دارا است. طراحانی که جهت فکری مشخصی دارند و با تفکر سالم فضایی را طراحی می کنند بی شک نتیجه کارشان بسیار جذاب تر و با دوام تر خواهد بود. بدان معنی که محیطی که با تفکر درست طراحی می شود بی تردید به واسطه حسی که انتقال می دهد مخاطب خود را بیشتر می تواند در خود نگاه دارد. این کار تلاش ممارست و علاقه طراح را طلب می کند و مسیری بسیار جذاب دارد، چرا که نتیجه فکر خود را در غالب فضایی با حس خوب و کاربردی خواهیم دید.

منابع:

  1. گیل گریت هانا، عناصر طراحی و ترجمه علی شیرکرمی
  2. پیترل فیلیپس، ترجمه سلمان یافت آبادی 1394، دیزاین بریف تفهیم نامه طراحی، چاپ و نشر نظر، چاپ نخست
  3. جیمزاستیون، دیکشنری تخصصی معماری، چاپ دوم
  4. جوزف دچیارو، جولیوس پانرز، مارتین زلنیک، مترجمان امیرحسین سیفی ،محمدرضا بیات، استانداردهای جامع معماری داخلی و طراحی فضا، نتشارات شهرآب
  5. فرید پوینده، فرشاد پوینده، اصول اسکیس و تکنیک های راندو، انتشارات چهارباغ

مطالب مرتبطی که پیشنهاد می گردد:

9 ایده جدید معماری منظر برای فضاهای عمومی

نوشته های مشابه
خروج از نسخه موبایل