زمانبندی از اقدامات مهم در اجرای پروژه‌های کوچک و به ویژه بزرگ است. برنامه‌های مختلفی برای زمانبندی پروژه در دسترس پیمانکاران و مهندسان قرار دارد. انواع برنامه‌های زمانبندی بر اساس ویژگی‌هایی که دارند، هر یک دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. در این مقاله از ویکی ساختمون قصد داریم تا به معرفی، بررسی و تهیه انواع برنامه زمانبندی با روش‌های مختلف بپردازیم.
در کمتر از یک دقیقه هزینه ساخت و برنامه ساخت پروژه خود را از متری چند دریافت نمایید.
انواع روش تهیه برنامه زمانبندی
روش‌های مختلفی به منظور ترسیم و تهیه برنامه زمانبندی مورد استفاده قرار می‌گیرد که به طور کلی می‌توان آن‌ها را در ۵ دسته زیر قرار داد.
- زمانبندی نوشتاری (Narrative Schedule)
- زمانبندی خطی (Linear Schedule)
- گانت چارت یا نمودار میله‌ای (Gantt Chart)
- روش مسیر بحرانی (Critical Path Method)
- روش زنجیره بحرانی (Critical Chain Method)
روش زمانبندی نوشتاری
با توجه به زمان‌بر بودن به ویژه در پروژه‌های بزرگ، اغلب در پروژه‌های کوچک‌تر استفاده می‌شود. تمامی اقدامات و فعالیت‌هایی که باید در خصوص پروژه، پیمانکار و کارفرما صورت گیرد به صورت مکتوب در می‌آید.
روش زمانبندی خطی
از این روش به منظور زمانبندی پروژه‌هایی که شامل فعالیت‌های خطی یا به عبارتی تکرار شونده می‌شود، استفاده می‌کنند. پروژه‌هایی که شامل فعالیت‌های تکرار شونده هستند را می‌توان به ۲ گروه تقسیم کرد. اول پروژه‌هایی که بر اساس محل و مکان هستند و دوم پروژه‌هایی که بر اساس فاصله هستند.
مثال‌هایی از پروژه‌هایی که بر اساس مکان هستند شامل مجتمع‌های چند واحدی و ساختمان‌های بسیار بلند (آسمان‌خراش‌ها). در حالی که مثال‌هایی از پروژه‌هایی که بر اساس فاصله (مسیر) هستند شامل پروژه‌های خطوط لوله و پروژه‌های ساخت بزرگراه‌ها هستند.
روش خط تعادل (LOB) برای پروژه‌هایی که بر اساس مکان و نقطه‌اند به کار برده می‌شود و روش برنامه ریزی خطی (LSM) برای پروژه‌هایی که بر اساس فاصله و مسیرند، به کار برده می‌شود.
روش خط تعادل یک روش نسبتاً ساده و مناسب برای زمانبندی میان مدت تا دراز مدت پروژه‌های تکرار پذیر است. این روش یک روش زمانبندی مبتنی بر منابع با دغدغه اصلی حفظ پیوستگی کار و استفاده کار آمد از منابع درگیر است.
برای پروژه‌هایی که بر اساس مکان هستند، کارگران کارهای مجزایی برای تکمیل واحد‌های مشابه (برای مثال واحد‌های آپارتمانی، طبقات ساختمان بلند) در یک یا چند واحد در فضا انجام می‌دهند. فعالیت‌های تکراری با استفاده از تکنیک خط تعادل (LOB) برنامه ریزی می‌شوند، اما اساسا برای پروژه‌های ساختاری تکرار شونده که اساس مکانی دارند، روش خط تعادل (LOB) توسط افراد دست اندرکار صنعت تولید به کار برده می‌شود.
بعضی از اسم‌هایی که در ادبیات منتشر شده برای این روش در نظر گرفته شده عبارت است از روش ساخت عمودی، روش برنامه ریزی فضای زمانی، روند برنامه ریزی فعالیت تکراری، برنامه ریزی منطق عمودی و افقی.
روش برنامه ریزی خطی (LSM) برای پروژه‌هایی که بر اساس فاصله (مسیر) هستند، عملکردها به طور پیوسته در طول مسیر افقی پروژه انجام می‌گیرند. بزرگراه‌ها، راه آهن، تونل‌ها و خطوط لوله از این جمله هستند. روش برنامه ریزی خطی برای برنامه ریزی پروژه‌هایی که بر اساس مسیر هستند، بسیار مفید و آموزنده است.
منشا زمانبندی خطی روشن نیست. این روش تا اندازه‌ای با زمانبندی خط تعادل که در صنایع تولیدی استفاده می‌شود، ارتباط دارد. روش زمانبندی خطی به «روش تولید عمودی» نیز موسوم است که این نام به دلیل کاربرد آن در ساخت ساختمان‌های بلند (برج) است.
به طور کلی روش زمانبندی خطی برای پروژه‌هایی که دارای فعالیت‌های تکراری و نیز طولانی مدت می‌باشند مناسب است، از طرف دیگر فعالیت‌ها توسط یک گروه به طور پیوسته در طول مدت پروژه انجام می‌شود؛ بنابراین روش برنامه ریزی خطی نه تنها برای ساختمان‌های بلند، بلکه برای پروژه‌های باند فرودگاه، تونل، خطوط لوله و تولید پیش ساخته نیز مناسب است. مخصوصا برای راهسازی که به لحاظ خطی بودن ماهیت آن روش برنامه ریزی خطی بسیار مطلوب است.
مهم‌ترین مزیت زمانبندی خطی بر سایر روش‌های زمانبندی، همین قابلیت پیگیری آسان نرخ بهره‌وری واقعی اجرای فعالیت‌ها در مقایسه با نرخ بهره‌وری برنامه ریزی شده و مهم‌ترین عیب روش زمانبندی خطی، عدم ارائه مسیر بحرانی است.
روش زمانبندی گانت چارت
نمودار گانت چارت یکی از رایج‌ترین ابزارها در فرآیند مدیریت پروژه است. سادگی و قابل فهم بودن گانت چارت از مهم‌ترین مزایای آن است. در واقع این ابزار برای اولین بار توسط یک مهندس لهستانی به نام کارول آدامامیکی در سال ۱۸۹۶ معرفی شد.
استفاده عملی از آن به سال ۱۹۱۱ برمی‌گردد که توسط فردی به نام هنری گانت به کار گرفته شد. در واقع از این به بعد بود که این نمودار گانت نام گرفت. گانت چارت پروژه، کاربردهای زیادی در پروژه‌های مختلف کوچک و بزرگ می‌تواند داشته باشد که در زیر به طور خلاصه آورده شده‌اند.
- نمایش برنامه زمانبندی اولیه پروژه
- تخصیص منابع
- نظارت و گزارش پیشرفت پروژه
- برنامه را کنترل و برقراری ارتباط
- نمایش رویدادهای کلیدی
- شناسایی مشکلات و گزارش آن‌ها
حرف برای گفتن در مورد گانت چارت بسیار است اما جای آن در این مقاله نیست. در مقاله «گانت چارت پروژه چیست» به طور مفصل به اهمیت و کاربردهای این روش از برنامه زمانبندی پرداخته شده است.
روش زمانبندی مسیر بحرانی
روش مسیر بحرانی یکی از انواع برنامه زمانبندی پروژه است که در سال ۱۹۵۰ برای اولین بار مطرح شد. این روش در واقع الگوریتمی برای ایجاد و کنترل زمانبندی مجموعه‌ای از فعالیت‌های پروژه است.
فعالیت بحرانی در واقع فعالیتی است که نمی‌تواند با هیچ تاخیری شروع شود و باید در یک زمان مشخص انجام شود. اگر مدت زمان انجام این فعالیت تغییر کند، شرایط کل پروژه تغییر خواهد کرد. به همین دلیل فعالیت‌های بحرانی باید در پروژه شناسایی شوند و انجام آن‌ها به تاخیر نیافتد.
مسیر بحرانی، فعالیت‌های متوالی از شروع تا پایان یک پروژه است. اگرچه بسیاری از پروژه‌ها فقط یک مسیر بحرانی دارند، بعضی از پروژه‌ها ممکن است بیش از یک مسیر بحرانی داشته باشند.
تاخیر در هر یک از فعالیت‌های موجود در مسیر بحرانی، باعث تاخیر در تحویل پروژه خواهد شد. در اغلب موارد، اگر چنین تاخیری رخ داده شود، سرعت انجام پروژه باید افزایش یابد تا پروژه در موعد مقرر تمام شود.
مراحل تهیه برنامه زمانبندی به این روش را می‌توان در چند مرحله زیر خلاصه کرد.
- مشخص کردن فعالیت‌ها
- تعیین ارتباطات بین فعالیت‌ها
- تعیین مدت زمان انجام فعالیت‌ها
- رسم نمودار شبکه‌ای
- مشخص کردن نام و مدت زمان انجام فعالیت‌ها روی خطوط
- پیدا کردن مسیر بحرانی
روش زمانبندی زنجیره بحرانی
در دنیای امروزی، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات سازمان‌ها در روند اجرای پروژه‌ها، عدم خاتمه پروژه در مدت زمان از پیش تعیین شده است. با توجه به شرایط رقابتی حاکم بر بازار، امروزه تقاضا برای اجرای پروژه‌ها در کوتاه‌ترین زمان ممکن رو به افزایش است.
این شرایط منجر به بحرانی‌تر شدن وضعیت پروژه با توجه به تاثیر همزمان محدودیت منابع و عدم قطعیت می‌شود که این موضوع به نوبه خود در بروز تاخیرات و وقفه‌ها در طول پروژه نقش مهمی ایفا می‌کند.
یک روش برای افزایش پایداری زمانبندی، ایجاد زمان‌های ایمنی جهت مواجهه با تغییرات زمانی در پروژه با استفاده از روش زنجیره بحرانی است. در این روش سعی شده است تا ضمن کوتاه شدن زمان اجرای پروژه، ایمنی زمان تحویل نیز تامین شود.
زنجیره بحرانی، زمانبندی پروژه را با توجه به محدودیت‌های منابع، اصلاح می‌کند و بر این ادعاست که هر تاخیر در دسترسی به منابع می‌تواند زمانبندی را دقیقا مانند روابط وابستگی فعالیت‌ها به تاخیر بیندازد.
روش زمانبندی زنجیره بحرانی در واقع حالت توسعه یافته روش زمانبندی مسیر بحرانی است. در این روش سعی شده است ایرادهای روش قبلی برطرف شود.
انواع نرم افزارهای تهیه برنامه زمانبندی
روش‌هایی از تهیه برنامه زمانبندی که در بالا تشریح شد را می‌توان با استفاده از چند نرم افزار از جمله مایکروسافت اکسل، مایکروسافت پروجکت و پریماورا رسم کرد که در ادامه به معرفی آن‌ها پرداخته شده است.
مایکروسافت پروجکت (MSP)
همان‌طور که از نام و نشان این نرم افزار بر می‌آید، متعلق به شرکت مایکروسافت است. مایکروسافت پروجکت یک نرم افزار ساده و کاربردی از خانواده مایکروسافت آفیس است که به منظور مدیریت پروژه طراحی و تولید شده است.
مایکروسافت پروجکت یکی از قوی‌ترین و محبوب‌ترین نرم‌افزارهای موجود در بحث کنترل پروژه محسوب می‌شود. این نرم‌افزار قریب به ۱۰ سال است که به بازار ایران وارد شده و به شکل بسیار گسترده‌ای توسط کاربران و برنامه‌ریزان پروژه مورد استفاده واقع می‌شود. مهندسان کنترل پروژه عموماً از این نرم‌افزار به عنوان ابزاری جهت مدیریت زمان و هزینه پروژه استفاده می‌کنند.
نرم افزار مایکروسافت پروجکت علی‌رغم وجود برخی محدودیت‌ها (در مقایسه با نرم‌افزارهای مشابه)، به‌عنوان یک نرم‌افزار کاربردی و پرطرفدار در جهان و خصوصا در ایران روزانه مورد استفاده کاربران بی‌شماری قرار می‌گیرد.
سهولت کار با این نرم‌افزار، قابلیت استفاده از امکانات ویندوز، سازگاری و شباهت کامل محیط و جعبه ابزارهای آن با سایر محصولات مایکروسافت، راهنمای برخط (Online) و کامل داخل برنامه، وجود گزارش‌ها و نماهای متنوع، امکان تعریف نماها و جداول جدید و به‌طور کلی داشتن یک محیط کاربرپسند، این نرم‌افزار را به نوعی از سایر نرم‌افزارهای مشابه متمایز کرده است. با امکاناتی که این نرم افزار در اختیار کاربر قرار می‌دهد می‌توان هم در مرحله برنامه ریزی و هم در کنترل و گزارش‌دهی از آن بهره گرفت.
این نرم افزار در صنایع نظیر مالی، دولتی، پزشکی و ساخت‌وساز کاربرد دارد و برای معرفی و مدیریت پروژه (PPM) مورد استفاده قرار می‌گیرد که در واقع آنالیز کلی پروژه است و خود شامل کارها، تیم‌های درگیر، برنامه‌ها، مسائل مالی و بودجه پروژه می‌شود. با استفاده از این نرم افزار می‌توان به راحتی نمودارهای گانت را رسم کرد.
نرم افزار پریماورا
نرم افزار پریماورا (Primavera P6) از دیگر انواع نرم افزار زمانبندی پروژه‌های ساختمانی است و به نحوی جدیدترین رقیب نرم افزار مایکروسافت پروجکت محسوب می‌شود.
نرم افزار کنترل پروژه پریماورا از شرکت اوراکل، قدرتمندترین، مقاوم‌ترین و کاربردی‌ترین راه‌حل برای اولویت‌بندی، برنامه ریزی، مدیریت و ارزیابی پروژه‌ها، برنامه‌ها و پرتفوی‌ها است.
این برنامه یک نرم افزار کنترل پروژه مبتنی بر ابر است و به عنوان یک راه حل خدماتی، توسط یک شبکه جهانی از متخصصان مدیریت پرتفوی پروژه اوراکل و با اطمینان از امنیت، مقایسه پذیری و عملکرد پشتیبانی می‌شود و توسط بزرگ‌ترین فروشندگان ابر در جهان حمایت می‌شود.
این نرم افزار در کل شامل سه فعالیت مدیریت زمان پروژه، مدیریت ریسک پروژه و مدیریت هزینه پروژه می‌شود. مهم‌ترین کاربردهای نرم افزار پریماورا را می‌توان در چند مورد زیر خلاصه کرد.
- گزارش‌دهی
- کنترل فعالیت‌های اعضای پروژه
- شرح وضعیت
- مدیریت پروژه از جمله زمانبندی پروژه
- مدیریت سبد دارایی
آیا روش ساده‌تری برای زمانبندی پروژه وجود دارد؟
هر چند که دو نرم افزار بالا خوب هستند و یک برنامه زمانبندی کامل و جامع به ما تحویل بدهند اما باز هم سختی‌های خاص خود را دارند. اصلی‌ترین این مشکلات سختی کار با آن‌ها است که به سطح بالایی از دانش نرم افزاری و فنی نیاز دارد.
روش ساده‌تر رسم و تهیه برنامه‌های زمانبندی استفاده از نرم افزارهای تحت وب است. وب سایت متری چند یکی از بهترین این ابزارها به منظور تهیه برنامه زمانبندی را در اختیار شما قرار می‌دهد. استفاده از این ابزار بسیار ساده است و به هیچ گونه پیش نیازی در خصوص دانش نرم افزاری و فنی نیاز ندارد.
سخن آخر
زمانبندی در پروژه‌های ساختمانی حرف اول را می‌زند. زمانبندی درست و به جا باعث صرفه جویی در زمان و صد البته هزینه‌ها می‌شود. روش‌های مختلفی به منظور تهیه انواع برنامه زمانبندی وجود دارد که در بالا به آن‌ها پرداخته شد. برای رسم انواع برنامه زمانبندی از دو نرم افزار مایکروسافت پروجکت پریماورا استفاده می‌شود.
شما از کدام نرم افزار به منظور زمانبندی پروژه استفاده می‌کنید؟
-
-
-
-
-
-
-
