گردشگری داخلی؛ از اقتصاد تا معماری

گردشگری داخلی از این بابت در نظر برخی کارشناسان از درجه ی اهمیت ساقط است که ورود ارز به کشور را باعث نمی شود. اما کم اهمیت پنداشتن گردشگری داخلی از نظر اقتصادی اشتباه است. گردشگری داخلی از دو منظر می تواند سودبخش تلقی شود، اول آنکه در مقیاس شهر به شهر می توان آن را فعالیتی سود آور برای یک شهر تلقی نمود. یعنی اگر یک شهر را به جای کل کشور به عنوان مبنای نگاه ما به مقوله ی گردشگری انتخاب کنیم، می توان گردشگری داخلی و خارجی را در آن هم ارز در نظر گرفت.

گردشگری داخلی ویژگی مهم دیگری دارد که از لحاظ اقتصادی اهمیت آن را در ایران از گردشگری خارجی نیز بالاتر برده است. سفر های داخلی اگر بتوانند جایگزین سفر های تفریحی خارجی ایرانیان شوند می توانند از خروج سالانه ی میلیارد ها دلار ارز از کشور جلوگیری کنند. در این صورت می توان گردشگری داخلی را گزینه ی مناسبی برای موازنه ی تراز ورود به خروج گردشگر در نظر گرفت. اما چه شرایطی لازم است تا گردشگری داخلی بتواند جایگزین سفر های خارجی ما شود؟

سفرهای خروجی از ایران صرف نظر از سفرهایی که بنا به دلایل کاری، آموزشی و درمانی انجام می شوند، در دو گروه تفریحی و فرهنگی قرار می گیرند. در این میان سهم سفرهای فرهنگی بسیار کمتر است، سفر های فرهنگی و تاریخی صورت گرفته نیز جنبه ی تفریحی دارند و انگیزه های تفریحی در آن ها بیشتر است. در سمت دیگر داستان مشاهده می کنیم که در گردشگری داخلی همانند گردشگری خارجی بر روی حوزه های فرهنگی و تاریخی تمرکز کرده ایم و از گردشگری تفریحی غافل شده ایم. 

از این رو باید به گردشگری تفریحی برای مسافران داخلی توجه بیشتری داشته باشیم. ابتدایی ترین اقدام برای رسیدن به گردشگری پایدار داخلی، ایجاد مراکز تفریحی و اقامتی متناسب با سلیقه و نیاز های گردشگران داخلی است. اصلی ترین تفاوت گردشگری داخلی و خارجی نیز در اینجا مشخص می شود. 

برای توسعه ی گردشگری خارجی راهکار مورد پیشنهاد در ایران، گسترش استفاده از معماری های بومی و سنتی ایران و پرهیز از تقلید بی کیفیت از نوگرایی غربی است. حاصل این فرایند به وجود آمدن فضایی ویژه است که منظر فرهنگی خاص ایران را به نمایش می گذارد و برای گردشگران خارجی کمیاب تلقی می شود. اما برای گردشگری داخلی سناریوی کاملا متفاوتی نیاز داریم تا شرایط گردشگری تفریحی را برای آن ها ایجاد کنیم. 

برای توسعه گردشگری تفریحی داخلی نیاز به رویکرد متفاوتی احساس می شود. برای جلوگیری از خروج گردشگران داخلی باید با بازار گردشگری کشور های منطقه رقابت کنیم. در شرایطی که امارات و ترکیه مدرن ترین و لوکس ترین اقامت گاه ها و مراکز تفریحی را در فاصله ی اندکی از ایران ساخته اند، نمی توان انتظار داشت گردشگران ایرانی تعطیلات خود را در خانه های بوم گردی خشت و گلی بگذرانند. بنابراین بر خلاف ساخت و سازهایی که برای گردشگری خارجی صورت می پذیرد، ساختمان های مربوط به مسافران داخلی باید با مدرن ترین شیوه های طراحی و ساخت مطابقت یابند و جدید ترین خدمات را ارائه دهند.

برای این منظور باید نقاطی از کشور که برای گردشگری داخلی و ذائقه ی مسافرت ایرانی مناسب ترند را با دقت و برنامه ریزی به عنوان نقاط تمرکز گردشگری در نظر گرفت و با سرمایه گذاری و تشویق سرمایه گذاران، پای طراحان درجه یک و پروژه های بزرگ را به آنجا باز نمود. فراموش نکنیم هر چند معماری های نوین راهکار اصلی جذب گردشگر داخلی محسوب می شوند اما دوری از سنت ها و هویت ایرانی و تبعیت از مدرنیسم می تواند اثرات سوئی در فرهنگ جامعه داشته باشد.

نمونه ای از این دست فعالیت ها در جزیره کیش صورت گرفته است که در نوروز 95 پس از نا امنی های ترکیه، توانست جمعیت هنگفتی از گردشگران را به خود جذب کند. هرچند این کافی نیست و بازار گردشگری کیش هنوز در حال رقابت محسوب نمی شود. علاوه بر این، تعداد و تنوع این مراکز هنوز کافی نیست و باید متناسب با توانایی های مالی متفاوت و برای مناطق مختلف کشور توسعه ی چنین تفرجگاه هایی پیش بینی شود.

شاید نگاهی دوباره به گردشگری داخلی و حرکت در جهت رونق سفرهای داخلی بتواند علاوه بر تاثیرات مثبت اجتماعی و فرهنگی، به کاهش خروج ارز از کشور و بهبود اقتصاد بیانجامد.