نقشه اجرایی بخش حیاتی از روند ساخت‌وساز است که شکل نهایی ساختمانی که هنوز موجودیت ندارد را به تصویر می‌کشد. نقشه‌های اجرایی گواه این موضوع هستند که یک پروژه ساختمانی توانسته از مرحله برنامه‌ریزی تا طراحی و ساخت را بر طبق اصول و رویه‌های حقوقی و قراردادی طی کند.
حالا که مرحله اجرای ساختمان از راه رسیده است و تدارکات لازم برای این مهم ترتیب داده شده‌اند، نقشه اجرایی حکم راهنمای مسیر را ایفا می‌کند. بنابراین، اگر می‌خواهید درباره اهمیت و انواع نقشه‌های اجرایی بیشتر بدانید، با مقاله دیگری از ویکی ساختمون همراه باشید.
نرم افزار آنلاین تهیه نقشه‌های سازه بتنی
نقشه اجرایی چیست؟
به طور کلی، نقشه های ساختمانی در دو فاز تهیه می‌شوند. فاز یک شامل نقشه‌های اولیه معماری است که جهت اخذ مجوزهای لازم از شهرداری تهیه می‌شوند. اما نقشه‌های فاز دو همان نقشه‌های اجرایی (Working Drawing) هستند که شامل عناصر و جزئیات اجرایی پروژه ساختمانی هستند.
بنابراین، هر وقت صحبت از نقشه اجرایی شد، باید بدانید که منظور همان نقشه‌های فاز 2 هستند. این نقشه‌ها توسط مهندسین عمران، معماری، برق و تأسیسات و بر طبق اصول و مقررات ساختمان‌سازی تهیه می‌شوند و به ناظر و مجری پروژه تحویل داده می‌شوند.
ناظر مسئول نظارت و کنترل اجرا و تطابق آن با مقررات و آیین‌نامه‌ها را بر عهده دارد و مجری نیز براساس نقشه‌های اجرایی، مسئولیت اجرای درست و اصولی پروژه را به گردن دارد. در حقیقت، هر فردی که در روند اجرای پروژه نقش دارد، از پیمانکاران گرفته تا تکنسین‌ها با تخصص‌های مختلف، به نقشه‌های اجرایی نیاز دارند.
تمامی این نقشه‌ها با استفاده از نرم افزارهای نقشه‌کشی مانند اتوکد (AutoCAD) تهیه می‌شوند. اما اکنون مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM) برای بازنمایی سه بعدی از ساختمان‌ها و قطعات برای ساخت‌وساز استفاده می‌شود. همچنین، نحوه خواندن نقشه‌های اجرایی و درک علائم آن نیز از ضروریات مهم برای کلیه مسئولین اجرایی پروژه است.
مطلب پیشنهادی: فاز صفر معماری چیست؟ هدف و روند تهیه نقشه در این فاز معماری
اهمیت نقشه اجرایی
اهمیت نقشه‌های اجرایی در اجرای صحیح و اصولی فرآیند ساخت‌وساز نهفته است. اگر اطلاعات ناکافی توسط این نقشه‌ها منتقل شوند، اجرای پروژه دستخوش مشکلات بسیاری می‌شود. این مشکلات اغلب شامل ساخت غیراصولی، افزایش هزینه ساخت، تأخیر در برنامه‌ریزی زمانی و عدم ادراک صحیح از فرآیند ساخت می‌شود.
قبل از تعیین شروع فرآیند اجرای ساختمان، هر نقشه اجرایی باید توسط متخصصینی که در تهیه نقشه‌های فنی درگیر هستند بررسی و تأیید شود. اگر نقشه‌های ساختمانی در فاز یک متوقف شوند، چطور می‌توان دیتیل‌های مرتبط به مراحل معماری، سازه و تأسیسات را به مرحله اجرا رساند؟ اگر مجری به نقشه اجرایی دسترسی نداشته باشد، از چه طریقی می‌داند که مثلاً فاصله میلگردهای طولی فونداسیون چقدر است!
انواع نقشه‌های اجرایی
نقشه اجرایی را به می‌توان به انواع زیر تقسیم کرد:
نقشه معماری
یک نقشه معماری نمای کاملی از یک ساختمان را ارائه می‌دهد. این نقشه مکان یک ساختمان و تمام قسمت‌های آن را به نمایش می‌گذارد. نقشه‌های مختلف معماری اغلب شامل پلان‌ها، نماها، مقاطع (سکشن) و موارد دیگر است. نقشه‌های معماری توسط مهندس معمار با صلاحیت نظام مهندسی (پروانه اشتغال به کار) تهیه می‌شود.
نقشه سازه
این نوع نقشه اجرایی کلیه اطلاعات مربوط به سازه مانند مقاومت اجزای مختلف، اندازه، ابعاد، نوع مصالح ساختمانی، محل قرارگیری آرماتور و موارد دیگر را فراهم می‌کند. نقشه‌های سازه بر روی جزئیات هر بخش سازه‌ای اعم از ستون، تیر، فونداسیون و موارد دیگر تمرکز کنند. نقشه‌های معماری توسط مهندس محاسب عمران با صلاحیت نظام مهندسی (پروانه اشتغال به کار) تهیه می‌شود.
نقشه تأسیسات برقی
نقشه تأسیسات برقی جزئیات و محل سیم کشی برق، ایستگاه فرعی، محل پریزها، آنتن‌ها، مدارهای تغذیه و موارد دیگر را ارائه می‌دهند. محاسبه بار الکتریکی نیز در نقشه ارائه می‌شود. نقشه‌های تأسیسات الکتریکی توسط مهندس برق با صلاحیت نظام مهندسی (پروانه اشتغال به کار) تهیه می‌شود.
نقشه تأسیسات مکانیکی
این نوع نقشه‌های اجرایی محل لوله گذاری برای تأمین آب گرم و سرد مصرفی، سرویس بهداشتی، فاضلاب، سیستم تهویه، سیستم گرمایشی و سرمایشی، موتورخانه و موارد دیگر را شامل می‌شود. نقشه‌های تأسیسات مکانیکی توسط مهندس تأسیسات با صلاحیت نظام مهندسی (پروانه اشتغال به کار) تهیه می‌شود.
به طور کلی، لیست نقشه های اجرایی (فاز 2) به شرح زیر هستند:
- نقشه سایت پلان با مقیاس حداقل 1:100
- نقشه طبقات به تفکیک هر طبقه با مقیاس حداقل 1:50
- پلان خرپشته با مقیاس حداقل 1:50
- نقشه بام با مقیاس حداقل 1:50
- نقشه مقاطع طولی و عرضی با مقیاس حداقل 1:50
- نقشه کلیه نماها با مقیاس حداقل 1:50
- نقشه‌های مربوط به جزئیات سازه‌ای و جداول نازک کاری با مقیاس حداقل :25
نکات مهم در تهیه نقشه‌های اجرایی
در زمان تهیه انواع نقشه اجرایی ضروری است موارد زیر لحاظ شوند:
- درج مهر و امضای مهندسین معمار و محاسب بر روی نقشه‌های مربوطه
- علامت شمال، اطلاعات نقشه و جهت قبله
- موقعیت استقرار ساختمان‌ها، خیابان‌ها، توقفگاه خودروها و مسیرهای عبور و مرور عابرین و وسایل نقلیه
- خطوط اصلی طرح معماری، ترازها و رقوم ارتفاعی کف تمام شده خیابان‌ها و پیاده‌روها طبق نقشه مصوبه شهرداری
- انطباق نقشه‌های سازه با طرح معماری اعم از ستون‌ها، بادبندها، درزهای انقطاع، درزهای انبساط و موارد دیگر
- انطباق نقشه‌های تأسیسات برق و مکانیک با نقشه‌های معماری (هواکش‌ها، دودکش‌ها، منبع انبساط و موارد دیگر)
- اندازه‌گذاری کامل ابعاد و فواصل ساختمان، زمین، نورگیرها (بر حسب متر طول و طبق نقشۀ مصوبه شهرداری)
- طرح اجرایی فضای سبز (محوطه سازی) وجزئیات مربوطه
- نقشه طبقات به تفکیک هر طبقه شامل پلان‌ها (اندازه‌گذاری مبلمان، کف سازی، سقف کاذب، تیپ بندی درب‌ها و پنجره‌ها)
- نقشه مربوط به سقف‌های کاذب با ذکر مصالح و نوع سقف و ارتفاع مفید آن از کف
- پله‌ها با اطلاعات دربارۀ ابعاد، جهت، تعداد، پاگرد و موارد دیگر
- مرجوعات مربوط به جزئیات اجرایی و بزرگنمایی سرویس‌ها، آشپزخانه‌ها، پلکان و سایر موارد
- مشخص کردن محل آبروها و جهت شیب و درصد آن
- اندازه‌گذاری کامل نقشه مقطع و جزئیات اجرایی
- مرجوعات مربوط به جزییات اجرایی برای عایق حرارتی، عایق صوتی و عایق رطوبتی
- نقشه‌ها، مقاطع و نماهای داخلی با اندازه‌های لازم در مورد فضاهای بهداشتی، آشپزخانه‌ها شامل اطلاعات مربوط به محل و مشخصات استقرار وسایلی مانند گاز، یخچال، سینک، لباسشویی و موارد دیگر
- نوع و نحوه به کارگیری مصالح ساختمانی
- جداول نازک کاری شامل اطلاعات مربوط به دیوارهای خارجی، تیغه چینی، سقف، سقف‌های کاذب، کفسازی، ازاره، قرنیز و سایر موارد
- نقشه جزئیات طراحی نما
کلام آخر
نقشه اجرایی اطلاعات گرافیکی و ابعادی از جزئیات ساختمان ارائه می‌دهد. مسئولین اجرایی و پیمانکاران می‌توانند از این داده‌ها برای تأمین مصالح، تجهیزات و اجرای کار استفاده می‌کنند. نقشه‌های اجرایی در قالب نقشه‌های فاز 2 معماری، نقشه‌های سازه، نقشه‌های الکتریکی و نقشه‌های مکانیکی تهیه می‌شوند. همه این نقشه‌ها باید توسط مهندسین واجد‌الشرایط طراحی و تأیید شوند، سپس جهت شروع فرآیند ساخت و ساز به دست مجریان پروژه سپرده شوند.
