فرآیندهای اجرای قراردادهای سه عاملی

فرآیندهای اجرای روش سه عاملی:

1. مطالعات مقدماتی طرح

موسسات بخش عمومی، مطالعات مقدماتی و نظارت براجرای طرح های ساختمانی، تأسیساتی و تجهیزاتی را معمولاً به مهندسان مشاور واگذار می کنند. مطالعات مقدماتی شامل اقدامات زیر است:

•  مطالعات تحقیقاتی و بنیادی: خدمات این مرحله شامل مطالعات منطقه ای، اجتماعی و اقتصادی است که نتایج حاصل از آن منجر به تصمیم گیری کلی در مورد برنامه ها و شناخت طرح ها و مدیریت آن ها می شود.
•  مطالعات شناسایی طرح: شروع اقدامات مربوط به این مرحله منوط به اتمام تحقیقات بنیادی و پذیرش یا توصیه به سرمایه گذاری طرح می باشد. مطالعات این مرحله شامل تحقیقات و بررسی های لازم به منظور تعیین هدف طرح، شناخت اجزای متشکله و همچنین امکانات فنی و اجرایی طرح با توجه به مصالح ساختمانی، تجهیزات، نیروی انسانی و بالاخره حدود سرمایه گذاری، زمان اجرا و تعیین اثرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از اجرای طرح است. حاصل این مطالعات به شکل گزارش تدوین می شود که مبنای تصمیم گیری در مورد اقدامات بعدی خواهد بود.
•  تهیه طرح مقدماتی: مطالعات این مرحله شامل تحقیق، بررسی، مطالعه و آزمایش های لازم به منظور طراحی و تهیه نقشه های مقدماتی و مشخصات کلی طرح و تعیین محل های مناسب و برآورد کلی ابعاد و حجم کار و مخارج هریک، راه حل های پیشنهادی و همچنین مقایسه و تعیین نکات مثبت و منفی هر راه حل و بازده اقتصادی و اثرات هریک از آن ها می باشد. تهیه کننده طرح مقدماتی، مناسب ترین راه را با ذکر دلایل لازم توصیه می کند. مطالعات این مرحله باید به اندازه کامل باشد تا امکان برآورده شدن مخارج دوره طرح و هزینه های بهره برداری را برای تصمیم گیری منطقی فراهم سازد. نتیجه این مطالعات به شکل گزارش تدوین می شود.
•  تهیه نقشه ها و مشخصات اجرایی طرح: شروع اقدامات مربوط به این مرحله منوط به اتمام مرحله تهیه طرح و پذیرش طرح می باشد. خدمات این مرحله شامل مطالعات، بررسی و تحقیقات لازم به منظور تهیه کلیه اسناد عملیات اجرایی، برنامه زمانی اجرای کار، برآورد مقادیر کار و پیش بینی دقیق مخارج اجرای طرح می باشد.

2. انتخاب پیمانکار

طرح های عمرانی عموماً از محل اعتبارات سرمایه گذاری ثابت و به ترتیب زیر به شرکت های پیمانکاری واگذار می شود:

• دعوت از پیمانکاران برای اجرای طرح: پس از آماده شدن اسناد و مدارک عملیات اجرایی طرح، معمولا پیمانکاران از طریق مناقصه یا مذاکره از نوع و مشخصات طرح مطلع می شوند و در صورتی که مایل به اجرای طرح باشند، اسناد و مدارک مناقصه را از کارفرما یا مهندسان مشاور تهیه و برای بررسی و مطالعه در اختیار کادر فنی خود قرار می دهند.
• تسلیم قیمت پیشنهادی و ضمانت نامه: شرکت در مناقصه چنانچه کادر فنی پیمانکار اجرای پیمان را عملی و اقتصادی تشخیص دهد، قیمت کل کار از روی نقشه ها محاسبه و با افزودن سود مورد انتظار به آن پیشنهاد می شود. هریک از پیمانکاران برای تضمین اجرای طرح به قیمتی که پیشنهاد کرده اند، باید ضمانت نامه از بانک اخذ کرده و به کارفرما تسلیم کنند. قیمت پیشنهادی پیمانکار برای اجرای طرح، همراه با سایر اسناد و مدارک از جمله ضمانت نامه بانکی در دو پاکت جداگانه – پاکت "الف" حاوی ضمانت نامه بانکی و کلیه اسناد مناقصه و پاکت "ب" فقط شامل قیمت پیشنهادی به کارفرما تسلیم می شود. صدور ضمانت نامه شرکت در مناقصه از طرف بانک ها موکول به اخذ وثیقه و کارمزد از پیمانکار است.
• انتخاب پیمانکار: کمیسون مناقصه موقع افتتاح پیشنهادها ابتدا پاکت " الف" پیمانکاران را باز نموده و پس از بررسی چنانچه مدارک پاکت های " الف" کامل باشد، پاکت های "ب" را که حاوی پیشنهاد قیمت است، باز می کنند. پس از افتتاح پاکت های "ب" قیمت پیشنهادی هر پیمانکار معین می شود. آن گاه ارقام مزبور از رقم کمتر به بیشتر مرتب شده و در جدول مقایسه پیشنهادها درج می شود. کمسیون مناقصه از بین پیشنهادهایی که تمامی شرایط مناقصه را دارا باشد از لحاظ قیمت خارج از اعتدال نباشد، مناسب ترین پیشنهاد را انتخاب و به عنوان برنده مناقصه معرفی می کند. درصورتی که برنده مناقصه از انعقاد قرارداد امتناع ورزد، ضمانت نامه شرکت در مناقصه به نفع کارفرما ضبط خواهد شد و از نفر دوم برای عقد قرارداد دعوت می شود.

3. مرحله انعقاد قرارداد با پیمانکار

امضای قرارداد پیمانکاری و پیش پرداخت به پیمانکار تابع تشریفات زیر است:

•  تسلیم ضمانت نامه انجام تعهدات: پیمانکار هنگام امضای قرارداد پیمانکاری برای تضمین انجام تعهدات خود، باید ضمانت نامه های معادل 5 درصد مبلغ اولیه پیمان از بانک اخذ و به کارفرما تسلیم کند. ضمانت نامه یاد شده باید تا تاریخ تحویل صورت مجلس موقت، معتبر باشد و مادام که تحویل موقت انجام نشده پیمانکار مکلف است آن را به دستور کارفرما تمدید کند. بانک ها برای صدور ضمانت نامه انجام تعهدات علاوه بر وثیقه و کارمزد معمولا 10 درصد مبلغ ضمانت نامه را به عنوان سپرده نقدی از پیمانکار مطالبه می کنند.
• انعقاد قراداد با پیمانکار: پس از آن که ضمانت نامه انجام تعهدات به کارفرما تسلیم شد، قرارداد پیمانکاری منعقد می شود. هزینه تنظیم قرارداد پیمانکاری در دفترخانه اسناد رسمی به عهده پیمانکار است. پیمانکار با امضای قرارداد موارد زیر را تایید می کند:
  •  کلیه اسناد، مدارک و نقشه ها را کاملا مطالعه نموده و از مفاد آن مطلع شده است.
  •  نسبت به تهیه کارگران ساده و متخصص به تعداد کافی اطمینان دارد، همچنین میزان دستمزد و هزینه حمل و نقل را تا پای کار در محاسبه خود منظور کرده است.
  •  نسبت به تهیه مواد و مصالح در محل کار یا از نقاط دیگر اطمینان دارد.
  •  هزینه ناشی از اجرای قوانین کار و تأمین اجتماعی و قوانین و آیین نامه های مربوط به مالیات و عوارض را تا تاریخ تسلیم پیشنهاد در حساب ها منظور نموده است. هنگام تسلیم مبلغ پیشنهادی برای اجرای طرح، سود مورد انتظار خود را جزو آن منظور کرده است. به طور کلی پیمانکار با امضای قرارداد تأیید می کند که هنگام تسلیم پیشنهاد قیمت برای اجرای طرح، مطالعات کافی به عمل آورده و هیچ نکته ای باقی نمانده است که در آینده بتواند در مورد آن به جهل خود استناد کند.
• ابطال ضمانت نامه شرکت در مناقصه:پس از امضای قرارداد، کارفرما به بانک دستور می دهد که ضمانت نامه شرکت در مناقصه را آزاد کند. در صورتی که ضمانت نامه شرکت در مناقصه قبل از تاریخ سررسید آزاد شد، بانک ضامن با توجه به تاریخ سررسید ضمانت نامه، بخشی از هزینه کارمزد را به حساب پیمانکار برگشت می دهد.
• تسلیم ضمانت نامه پیش پرداخت: طبق ماده جداگانه ای در قرارداد پیش بینی می شود که کارفرما برای تقویت بنیه مالی پیمانکار و تکمیل تجهیزات وی، درصدی از مبلغ پیمان را در ازای ضمانت نامه بانکی به وی پیش پرداخت کند. ضمانت نامه انجام یاد شده باید تا پایان مدت پیمان معتبر و به دستور کارفرما قابل تمدید باشد. مبلغ ضمانت نامه یاد شده باید تا پایان مدت پیمان معتبر و به دستور کارفرما قابل تمدید باشد. مبلغ ضمانت نامه به ترتیبی  که اقساط پیش پرداخت با تنظیم صورت وضعیت واریز می شود، تقلیل می یابد. بانک ها برای صدور ضمانت نامه پیش پرداخت علاوه بر وثیقه و کارمزد معمولا 10 درصد مبلغ ضمانت نامه را به عنوان سپرده نقدی از پیمانکار مطالبه می کنند.  
• اخذ پیش پرداخت: پس از آنکه ضمانت نامه پیش پرداخت به کارفرما تسلیم شد، پیمانکار پیش پرداخت را اخذ و منابع مالی خود تلفیق و عملیات اجرایی پیمان را شروع می کند.

4. مرحله شروع عملیات اجرایی

مراحل اجرای طرح و انجام عملیات پیمانکاری به شرح زیر است:

• تأسیس و ایجاد کارگاه: کارفرما متعهد است کلیه زمینه هایی را که برای تأسیس و ایجاد کارگاه و انجام عملیات موضوع پیمان مورد نیاز است را به پیمانکار تحویل دهد. هزینه های مربوط به تجهیز کارگاه به عهده پیمانکار است. پیمانکار پس از تجهیز و آماده کردن کارگاه برای شروع عملیات و اجرای طرح، شخصی را به عنوان رئیس کارگاه را که در تمام اوقات کار، در کارگاه حضور داشته و کارگران و کار آنان را برای انجام عملیات موضوع پیمان، سازمان دهی میکند را معرفی می کند.
• تخصیص تنخواه گردان به کارگاه: پس از تأسیس و ایجاد کارگاه، بخشی از مخارج اجرای طرح از محل تنخواه گردانی که پیمانکار به هر کارگاه تخصیص می دهد، پرداخت می شود. بدین منظور معمولا حساب بانکی در نزدیکترین شعبه بانک در محل اجرای طرح گشایش می یابد که برداشت از حساب مذکور با امضای رئیس کارگاه یا شخص معینی که پیمانکار انتخاب می کند، مجاز خواهد بود.
• مخارج اجرای طرح: تأمین نیروی انسانی، تهیه و تدارک کلیه مصالح، ابزار کار، ماشین آلات و به طور کلی تمام لوازم ضروری برای اجرای عملیات موضوع پیمان و زینه های مستقیم و غیر مستقیم مربوط، به عهده پیمانکار است.
• تنظیم صورت وضعیت موقت کارها: در موسسات پیمانکاری برخلاف سایر موسسات تولیدی مبلغ قرارداد در خاتمه کار به پیمانکار پرداخت نمی شود. معمولا دستگاه نظارت در فواصل معینی با کمک نماینده پیمانکار بر مبنای پیشرفت واقعیی کارها، صورت وضعیت تمام کارهایی که پیمانکار ار شروع کار تا تاریخ تنظیم صورت وضعیت انجام داده است و همچنین وضعیت مصالح پای کار را تعیین و پس از تأیید بر اساس نرخ های پیمان تقویم و تسلیم کارفرما می کند.
• پرداخت وجه صورت وضعیت موقت کارها: کارفرما پس از رسیدگی صورت وضعیت و وضع مبالغ زیر که بر طبق قانون یا قرارداد ملزم به کسر آن است، تتمه قابل پرداخت را با تنظیم سندی با صدور چک به پیمانکار پرداخت می کند. کسور قانونی به عهده پیمانکار است که به وسیله کارفرما از هر پرداخت کسر و به مراجع ذیربط واریز می شود:
  •  وجوهی که بابت صورت وضعیت قبلی پرداخت شده است.
  •  10 درصد بات وجه الضمان یا سپرده حسن انجام کار
  •  اقساط پیش پرداخت
  •  5 درصد پیش پرداخت مالیات ماده 104 قانون های مالیات های مستقیم
  •  سایر کسور برطبق قانون یا قرارداد تمام مبالغ مندرج در صورت وضعیت ها

5. مرحله خاتمه کار

اموالی که در نتیجه اجرای قراداد بلند مدت پیمانکاری بوجود می آید، متعلق به کارفرما است که به ترتیب زیر به وی تحویل داده می شود:

• تحویل موقت: پس از آنکه پیمانکار عملیات موضوع پیمان را بر طبق قرارداد انجام داده و می تواند تقاضای تحویل موقت کرده و نماینده خود را برای عضویت در کمسیون تحویل معرفی کند.
• ابطال ضمانت نامه انجام تعهدات: پس از تصویب صورت مجلس تحویل موقت، ضمانت نامه انجام تعهدات آزاد می شود.
• ابطال ضمانت نامه پیش پرداخت: ضمانت نامه پیش پرداخت تا پایان مدت پیمان معتبر است و مبلغ آن با پرداخت صورت وضعیت ها به تدریج تقلیل می باید، به نحوی که کل پیش پرداخت با آخرین صورت وضعیت موقت مستهلک می شود.
• تهیه صورت وضعیت قطعی: به محض اینکه تحویل موقت کارها انجام گرفت، دستگاه نظارت با همکاری پیمانکار اقدام به اندازه گیری و تهیه صورت وضعیت قطعی کارهای انجام شده خواهد کرد. صورت حساب قطعی مأخذ تصفیه نهایی پیمانکار خواهد بود و پس از امضای آن، از طرف کارفرما و پیمانکار برای طرفین قطعی بوده و اعتراض به آن بلا اثر خواهد شد.
• استرداد نصف وجه الضمان (سپرده حسن انجام کار): چنانچه پیمانکار قبلاً وچه الضمان را در مقابل تسلیم ضمانت نامه دریافت نکرده باشد، نصف آن را بلافاصله پس از تصویب صورت مجلس تحویل قطعی از طرف کارفرما به پیمانکار مسترد می شود.
• برچیدن کارگاه: پیمانکار باید در پایان کار نسبت به برچیدن و تخریب و خارج نمودن مواد حاصل از آن اقدام نماید. هزینه های مربوط به برچیدن کارگاه کلاً به عهده پیمانکار است و مصالح حاصل از تخریب نیز به وی تعلق دارد.
• دوره تضمین: حسن انجام عملیات موضوع پیمان از تاریخ تحویل موقت برای مدتی که در قرارداد مشخص شده است، تضمین می شود. اگر در دوره تضمین معایب و نقایص در کار مشاهده شود که ناشی از عدم رعایت مشخصات مذکور در مدارک پیمان باشد، پیمانکار مکلف است آن معایب و نقایص را به هزینه خود رفع نماید. در غیر اینصورت کارفرما حق دارد معایب و نقایص را رأساً یا به هر ترتیب که مقتضی بداند، رفع نموده و هزینه آن را از محل نصف وجه الضمان برداشت کند.
• تحویل قطعی:کارفرما پس از پایان دوره تضمین به تقاضای پیمانکاران اعضای کمسیون تحویل را تعیین و به پیمانکار معرفی می کند. کمسیون مزبور پس از بازدید کارها، هرگاه عیب و نقصی مشاهده نکند، تحویل قطعی انجام خواهد گرفت و بلافاصله صورت مجلس مربوط به آن را تنظیم و تصویب آن به پیمانکار ابلاغ می شود.
• استرداد نصف دیگر وجه الضمان ( سپرده حسن انجام کار): نصف دیگر وجه الضمان پس از تصویب صورت مجلس تحویل قطعی از طرف کارفرما به پیمانکار مسترد می شود.

منبع:

کتاب روش های اجرای پروژه ، دکتر محمود گلابچی، دکتر عصمت الله نورزایی