خاکبرداری چیست و تفاوت آن با گودبرداری چیست؟ مراحل و نکات خاکبرداری
برای ساخت هر سازه‌ای خاکبرداری، گودبرداری یا عملیات خاکی از اولین و مهم‌ترین اجراها به شمار می‌آید. سازه پایدار و استاندارد نیازمند خاکبرداری و اجرای عملیات خاکی اصولی است. در این مقاله از کارگشا به خاکبرداری روش‌ها و اصول عملیاتی آن اشاره شده است. در ادامه با ما همراه باشید.
خاکبرداری چیست؟
از نظر آکادمیک و حقوقی به کلیه فعالیت‌های مربوط به تخریب، حفاری و کندن هر نوع زمین، انباشتن، جابجایی، بارگیری و حمل هرگونه مصالح خاکی در محدوده پروژه و یا خارج از آن (در صورت لزوم) که مرتبط با فعالیت‌های موضوع پیمان باشد را خاکبرداری می‌گویند.
این عملیات به طور عمده با استفاده از ماشین آلات و تجهیزات سبک و یا سنگین راه سازی انجام می‌گیرد، هرچند ممکن است برای انجام آن در صورت لزوم و بسته به شرایط، از روش‌های دستی و یا روش‌های انفجاری نیز استفاده شود.
تفاوت گودبرداری و خاکبرداری
در اصطلاح عموم خاکبرداری به عملیاتی گفته می‌شود که در آن به منظور ساخت فونداسیون سازه، خاک محل برداشته شده و مسطح می‌شود. گودبرداری نیز اگر خاکبرداری عمیق انجام شود، گودبرداری گفته می‌شود، ولی در اصطلاح مهندسی خاکبرداری به عملیات خاکی گفته می‌شود که تا عمیق معینی به منظور رسیدن به خاک بکر انجام می‌شود و عملیات گودبرداری زمانی که خاک بکر در عمیق زیادتری باشد و یا به سبب استفاده از فضای زیرزمین و تعبیه پارکینگ به تعداد واحدها تا عمق بیشتری انجام می‌شود.
خاکبرداری عملیات اولیه ساخت و ساز است که به منظور آماده سازی محل پی ساختمان انجام می‌شود. خاکبرداری و گودبرداری ساختمان از مهم‌ترین، پیچیده‌ترین و حساس‌ترین مراحل ساختمان سازی هستند که عدم آشنایی با اصول و سهل انگاری در انجام آن می‌تواند هزینه و خطرات جبران ناپذیری به همراه داشته باشد.
بیشتر بخوانید: اجرای گودبرداری
عملیات خاکی چیست؟
عملیات خاکی به مجموعه کارهایی گفته می‌شود که به آماده‌سازی زمین برای ساخت راه، ساختمان و فعالیت‌های عمرانی انجام می‌گیرد، گفته می‌شود و معمولاً تخریب، خاکبرداری (گودبرداری)، جابجایی خاک، خاک‌ریزی و پایداری گود را شامل می‌شود.
هدف از خاکبرداری
هدف از خاکبرداری ساختمان، برداشت مصالح و مواد خاکی، شن، ماسه، قلوه سنگ و غیره به منظور ایجاد سطحی یکنواخت، شیب بندی و آماده سازی محل پی ساختمان، راه‌های ارتباطی و تأمین خاک است.
اجرای عملیات با توجه به خطوط و ترازهای موجود و ارائه شده در نقشه‌های اجرایی و بر اساس دستورالعمل‌های دستگاه نظارت صورت می‌گیرد. نکته مهم عدم قرارگیری سطوح خاکبرداری شده در برابر عوامل جوی و باران بیش از ۷۲ ساعت است.
در صورتی عملیات اجرایی پس از خاکبرداری صورت نگیرد، باید دوباره نسبت به کنترل لایه‌های قبل، اصلاح و تسطیح و همچنین رگلاژ سطح کار اقدام شود. رگلاژ سطح بدون پوشش مرحله‌ای است که به طور هم زمان با عملیات خاکبرداری اجرا می‌شود.
ناگفته نماند که اگر بین عملیات خاکی و عملیات اجرایی بیش از 72 ساعت به درازا بکشد، پیمانکار موظف است با نظارت دستگاه مربوطه نسبت به آماده سازی مجدد بستر خاک اقدام نماید. خاکبرداری و گودبرداری در ساختمان‌ها به دلایل مختلفی صورت می‌گیرد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- برای رسیدن به خاک بکر، محکم و سفت
- جهت پایین آوردن مرکز ثقل سازه
- جهت قرار گرفتن فونداسیون در مکان امن و دور از سیل و یخبندان
مراحل خاکبرداری
خاکبرداری به صورت قسمت بندی یا پنل بندی شده از سر ترانشه شروع شده و در ادامه طی مرحله‌های خاکبرداری، با ارتفاع و طول مشخص، ادامه پیدا می‌کند. عملیات خاکبرداری در داخل گود به فاصله حداقل 50 سانتی‌متر از خط پروژه، با استفاده از ماشین آلاتی چون لودر (که دقت اجرایی کمتری دارند) امکان پذیر است ولی محدوده 50 سانتی‌متری از خط پروژه باید با استفاده از ماشین آلاتی با دقت بالاتر مانند بیل مکانیکی خاکبرداری انجام شود.
بیشتر بخوانید: خاکبرداری با بیل مکانیکی چگونه است، چه مراحلی دارد و چقدر زمان می برد؟
ارتفاع خاکبرداری
اولین مرحله خاکبرداری ارتفاعی دارد که در آن خاک بتواند در کوتاه مدت (حدود ۲۴ تا حداکثر ۴۸ ساعت) بدون محافظت پایدار بماند. این ارتفاع تا حداکثر ۲ متر (معادل عرض ورق شبکه‌های فولادی) خواهد بود. ارتفاع مراحل بعدی خاکبرداری نیز حداکثر به اندازه عرض یک شبکه فولادی یا کمتر، طبق نظر دستگاه نظارت (بر اساس شرایط پایداری دیواره) خواهد بود.
سازه نگهبان در خاکبرداری
خاکبرداری بدون اجرای سازه نگهبان (حداقل اجرای پوشش سطحی، در ترازهایی که طبق نقشه‌ها نیلینگ در پنل خاکبرداری شده وجود ندارد) با ارتفاع بیش از عرض یک شبکه فولادی در حالت عادی مجاز نبوده، مگر اینکه توسط محاسبات امکان آن تأیید شده باشد. در غیر این صورت، پیمانکار باید پیشنهاد اصلاحی خود را به دستگاه نظارت اعلام و در نهایت طبق نظر دستگاه نظارت نسبت به انجام اقدام اصلاحی در اسرع وقت اقدام نماید.
طول پنل خاکبرداری
طول هر قسمت یا پنل خاکبرداری به وضعیت دیواره گود بستگی دارد و متغیر بوده. به‌طورکلی طول پنل‌های خاکبرداری ۶ متر است. در خاک‌های ریزشی، سست و کم مقاومت، یا در مواردی که پایداری و جابجایی‌های دیواره گود در صورت پنل برداری با طول زیاد محتمل بود، حداکثر طول هر پنل می‌تواند طبق نظر دستگاه نظارت تا مقدار معادل فاصله افقی دو نیل مجاور کاهش یابد. در زمین‌های دارای مقاومت کافی نیز حداکثر طول مجاز پنل تابع توان اجرایی پیمانکار است.
ناپایداری گود
معمولاً بحرانی‌ترین وضعیت ناپایداری در زمان اجرا دیده می‌شود. پس از حفاری و قبل از اجرای شاتکریت و نیل گذاری بیشترین احتمال وقوع ناپایداری وجود دارد. بدین منظور پس از هر مرحله حفاری باید وضعیت ظاهری شیب مورد توجه قرار گیرد. شکم زدگی و مشاهده جابجایی‌های بیش از حد، از مواردی است که می‌تواند مقدمه‌ای برای رخداد ناپایداری و ریزش باشد. در صورت مشاهده علائمی از وقوع ناپایداری، این موارد باید فوراً به اطلاع دستگاه نظارت رسانده شود.
تسطیح و رگلاژ
یکی از فعالیت‌های مرتبط با خاکبرداری و گودبرداری، تسطیح و تنظیم یا رگلاژ دیواره است. به کلیه فعالیت‌های مرتبط با تسطیح، آماده سازی، هموارسازی، حذف زوائد، پر کردن حفرات و غیره، در کلیه سطوح خاکبرداری، به منظور ایجاد بستر مناسب برای اجرای لایه زهکش و یا نصب شبکه فولادی، در جهت انجام فعالیت‌های مرتبط با موضوع پیمان رگلاژ گفته می‌شود.
این عملیات به طور عمده با استفاده از نیروی انسانی و تجهیزات سبک صورت می‌گیرد، هرچند ممکن است در صورت نیاز، از ماشین آلات و مصالح و یا سایر روش‌های دیگر نیز استفاده شود.
بیشتر بخوانید: عملیات خاکی، ماشین آلات خاکبرداری و گودبرداری و پی کنی
نکات رگلاژ بیرون‌زدگی‌ها
- بدین منظور زوائد و بیرون‌زدگی‌های سطح، مانند قلوه‌سنگ‌ها و یا برجستگی‌هایی که بعد از خاکبرداری باقی مانده است، درصورتی‌که ارتفاع بیرون زدگی بیش از رواداری ضخامت شاتکریت باشد، باید زدوده شود. در غیر این صورت فاصله شبکه فولادی از سطح دیواره و ضخامت شاتکریت از محل برجستگی‌ها محاسبه می‌شود.
- زوائد بزرگ مانند قطعات بولدر، درصورتی‌که عمده حجم آن بیرون از سطح قرار گرفته باشد باید به نحو مطلوبی زدوده شود. روش حذف این زوائد باید به گونه‌ای باشد که آسیبی به نقاط مجاور نرساند. درصورتی‌که بخش عمده قطعات سنگی بزرگ در داخل خاک قرار داشته باشد، حفظ آن مشروط بر آنکه مشکل پایداری کلی یا موضعی ایجاد ننماید مجاز است.
- درصورتی‌که قطعات بولدر بیش از حد مجاز بیرون آمده باشند باید قسمت بیرون زده به نحو مناسبی تخریب شود و تورفتگی‌های موضعی در زمان اجرای پوشش سطحی به وسیله شاتکریت پر شده تا خللی در نصب مش ایجاد نشود و نیازی به رگلاژ و ترمیم ندارد.
- همچنین تورفتگی‌های قابل توجه (از نظر عمق یا وسعت) که باعث اختلال در نصب مش و یا بروز مشکلات فنی یا اجرایی برای هریک از فعالیت‌های اجرای سازه نگهبان شود، باید به طرز مناسبی پر شود.
نکته
مواردی که در بالا به آن‌ها اشاره شد عمدتاً ناظر بر عملیات خاکی در محدوده تقریباً ۱۰ متری از خط پروژه است. عملیات خاکی در داخل گود، به فاصله حداقل ۱۰ متر از خط پروژه، با روش‌های مورد تأیید و تحت نظر دستگاه نظارت، به صورت تقریباً یکنواخت (حداکثر اختلاف تراز ۱۰ متر و حداکثر شیب کلی ۱۰%) در کف گود و متناسب با پیشرفت اجرای سازه نگهبان، انجام خواهد گرفت.
سخن آخر
برای یافتن شرکت‌های پیمانکاری عملیات خاکی، خاکبرداری و گودبرداری به کارگشا مراجعه کنید. شرکت کارگشا تنها شرکتی است که در زمینه معرفی شرکت‌ها و افراد متخصص عملیات سنگین ساختمانی فعالیت دارد و از هیچ تلاشی برای جلب رضایت مشتریان و مخاطبان خود دریغ نمی‌کند.
