شهرک سلامت چه امکاناتی باید داشته باشد؟

در این مطلب می خوانیم:

درمان های نمایشی

زون هنر درمانی

زون کار درمانی

زون مدیتیشن و یوگا

جمع بندی

 شهرک یا دهکده سلامت فضایی درمانی- اقامتی- تفریحی است که در آن درمان های طبیعی در کنار سایر درمان های پزشکی صورت می گیرد. چنین فضایی با عملکرد چندگانه به صورت گسترده در ایران هنوز ساخته نشده است و نیاز به آن به دلیل شیوع روزافزون بیماری های روحی عصر حاضر از جمله افسردگی و احساس خستگی، به میزان زیادی به چشم می خورد. هدف اصلی از طراحی دهکده سلامت، طراحی فضایی درمانی است که برخلاف فضاهای درمانی امروزه که ترس و اضطراب را در همان آغاز ورود در بیمار و حتی همراهان بیمار ایجاد می کند، حسی از آرامش و شادی را در کنار درمان همراهان و کارکنان فراهم نماید.

مخاطبان این دهکده تنها بیماران نیستند، بلکه همه کسانی هستند که به این مجموعه وارد شده و نیازمند مکانی برای تجدید قوا، روحیه بخشی و دوری از شهر و همهمه های آن در دل طبیعت می باشند.

در طراحی چنین دهکده هایی علاوه بر دقت در زون های عمومی، اداری و اقامتی زون های خدماتی حایز اهمیت زیادی است. در این محیط با انواع خدمات و فعالیت ها سعی می شود تا توانایی های مقابله و سازگاری صحیح در افراد تقویت شود و با تجربه های جدید و شیوه های مؤثر کسب آرامش و حفظ تعادل روانی آشنا شد تا صحت و سلامت آنها منحصر به زمان اقامت شان در مجموعه نباشد و بتوانند همواره آن را حفظ نماید.

معرفی این فعالیت ها تحت عنوان درمان به منظور بررسی و شناخت تأثیرات مثبت و سازنده آنها بر روان می باشد که این خدمات را می توان در دو چند گروه عمده دسته بندی کرد که برای به کار گیری هر یک در دهکده سلامت باید مبانی درمانی را شناخت و بعد از شناخت نیاز ها با توجه بستر و استانداردها راهبردهای طراحی ارایه کرد. در این مطلب به بررسی دو گروه از این پتانسیل های امکانی خدمات درمان در دهکده سلامت می پردازیم:

درمان های نمایشی

درمان های نمایشی جزء رشته های جدید محسوب می شود.در این درمان ها ممکن است درمانجو تنها به لذت بردن از آثار هنری اکتفا کند. تماشای گالری های نقاشی او را به کنکاش در قلمرو رنگ تابلوها می کشاند و هارمونی بوم های نقاشی او را به تفکر و تجمع خاطر می رساند. موسیقی پاهای خسته او را توان می بخشد و بر پرده دلش، غماهنگ هم نوایی می نوازد. صحنه نمایش نه تنها سرگرمش می کند بلکه آرامش و سکون و طمأنینه خاطر به او می دهد. به عبارت دیگر بدین شیوه تا حدودی سلامتی روانی خود را باز می یابد و آثار هنری می تواند جایگزین مناسبی برای مسکن ها و داروها باشد.علاوه بر لذت بردن، درمانجو می تواند خود به فعالیتهای هنری بپردازد که این امر هم در شناخت شکل و هم در بهبودی وی مؤثر است.

درمان های نمایشی شامل واسطه های هنری هستند که از طریق آن درمان جو می تواند درون خود را آشکار نماید نمایش درمانگرها سعی دارند امکانات ارتباطی و رسانه هایی را که شخص بتواند احساسات، تعارضات، خصوصیات شخصی و ظرفیت خود را بوسیله آنها ابراز دارد، به حد احلاء ارتقاء دهند.
از انواع درمانهای نمایشی می توان هنر درمانی، موسیقی درمانی و تئاتر درمانی را نام برد.

زون هنر درمانی

در هنر درمانی درمانجویان می توانند با مواد هنری به شکل های مختلف به کارهای هنری نظیر انواع نقاشی، مجسمه سازی با گل رس یا خمیر، صراحی روی پارچه و حکاکی بپردازند. فعالیتهای هنری علاوه بر اثر تسکین و قدرت بخشیدن به حس اعتماد به نفس، می توانند باعث ظهور تجارب، احساسات و عقده های درونی شوند.
 هدف از هنر درمانی، آموزش حرفه ای هنر نیست، بلکه هدف اصلی آشنا کردن درمانجو با یک فعالیت هنری است، و اینکه چگونه می تواند از فعالیتهای هنری جهت مقابله یا فشارهای روانی و کسب آرامش بهره ببرد. به موازات این فعالیت هنری که مطابق ذوق و علاقه درمانجو انتخاب می شود. درمانگر قادر به شناخت ابعاد درونی ناشناخته درمانجو می شود.بنابراین در نظر گرفتن چنین فضایی چه به شکل معماری و یا در طراحی محوطه مجموعه کمک عمده ای به این حوزه خواهد داشت.

زون موسیقی درمانی

کاستن یکی از پایه گذاران اولیه موسیقی درمانی بر این واقعیت تأکید می کند که موسیقی یک رفتار انسانی است. «نه فقط برای اینکه انسان آن را خلق می کند. بلکه برای اینکه بستگی و ارتباط خود را با آن می افزایند. موسیقی رفتار ضروری و ذاتی انسانی است. تأثیر آن بر رفتار و حالات انسان از هزاران سال پیش مطرح بوده است. «توماس محقق و پزشک معاصر می نویسد «نیاز به ساختن موسیقی و گوش دادن به آن اظهار همگامی افراد بشر است. مانند صحبت کردن یا وجه غالبی از بیولوژی انسان»
 سه اصل که ریشه اولیه استفاده از موسیقی در این نوع درمان است عبارتند از:
ایجاد و یا تجدید روابط بین فردی.
رشد احساس ارزش شخصی در حین خود شکوفایی.
استفاده از پتانسیل ریتم در کسب نیرو نظم.
بهره بری از موسیقی درمانی در دهکده سلامت می تواند به شکل مستقیم به وسیله های مختلف مثل مبلمان منحصر بفرد تولید کننده پژواک باشد که جنبه شناخت و آموزش پایه موسیقی را نیز در بردارد و یا به طرق مختلف خلاقانه با طراحی دیواره های آکوستیک، جلب توجه هوشمندانه به صدای طبیعت که لحنی آرامش-بخش برای انسان دارد به این هدف دست یافت.

زون تئاتردرمانی

اینگونه نمایش درمانی عبارتست از یک روش گروه درمانی که در آن خصوصیات برجسته شخصیت، ارتباطات بین فردی، تعارضات و کشمکشهای روانی و همچنین اختلالات احساسی و عاطفی توسط روشهای مخصوص نمایشی مورد استفاده و بررس قرار می گیرند.
در تمام اختلالات روان شناختی می توان از اصول تأتر درمانی به عنوان یک روش مفید بهره گرفت. تأتر درمانی علاوه بر کابرد روان درمانی در موقعیت های آموزشی، مشاوره و به طور کلی برای کلیه موارد مشاوره و راهنمایی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

گاهی تأتر درمانی به تنهایی به عنوان روش اصلی روان درمانی و گاهی نیز به عنوان برنامه جانبی و یا برنامه سرگرمی به کار گرفته می شود. در اغلب موارد، روشهای مشتق شده از تأتر درمانی را می توان در جریانهای روان درمانی فردی، گروه درمانی و خانواده درمانی به کار گرفت.
در نظر گرفتن بخشی از مجموعه برای طرای صحنه نمایش با ملاحظات فنی و زیبایی شناسی پاسخی به این عنصر سلامت بخشی در دهکده است.

زون درمان های فعالیتی

هدف از فعالیت درمانی، تطبیق دادن فرد با جامعه است. در این نوع درمان مهارتهای بیمار در زندگی مستقل مورد ارزیابی قرار می گیرد. ایده این درمان از آنجا پیدا شده است، که تصور می شود. این نوع درمانها علاوه بر فواید اجتماعی و ایجاد اعتماد به نفس فرد، نقش بسیار مؤثری در آرامش بخشیدن و دور کردن تنش ها دارد زیرا که ذهن فرد را از مشکلات دور کرده و فرصتی برای مضطرب شدن، افسردگی یا نگرانی به وی نمی دهند.
فعالیت درمانی، تحت عناوین زیر بررسی شده است:
1- کار درمانی (Occupationunl Therapy)
2- تفریح درمانی  (Therapalic Rccrcation)
3- ورزش
4-  یوگا و مدیتیشن
5- کتاب خوانی

زون کاردرمانی

انجام اعمال اجتماعی را می توان به عنوان معیار سلامت فکر، و عدم قدرت آن را علامت اختلال معرفی کرد. کاردرمانی به طور خلاصه مزایا و اهداف زیر را دارد. فرد در حال سلامت فکر بسته به علایق شخصی کار را انتخاب می کند و با بازده قابل قبولی آن را انجام می دهد. با شروع اختلال، کارآیی فرد به تدریج کاهش می یابد. بنابراین کار می تواند معیاری برای تعیین سلامت فکری و یا اختلال روانی باشد و در ضمن به عنوان وسیله درمانی مورد استفاده قرار گیرد.

از مزایای کاردرمانی:

•ایجاد یا توسعه درک کاربر نسبت به خود، محیط و دیگران.
• توجه کاربر را از وضع خود و تخیلاتش به کار و واقعیت برمی گرداند.
• کمک به پیشرفت و افزایش مهارتهای عقلی، ذهنی، هوشیاری، قوه تمرکز، قوه ابتکار، قدرت تخیل، قضاوت و قدرت یادگیری.
• بهبود و پیشرفت قوه ارتباط جمعی و قدرت تشخیص موقعیت.
• کاربر احساس می کند که هدفی را دنبال می کند و مخصوصاً پس از انجام کاری، احساس پیروزی کرده و خود را مفید احساس می کند، لذا این امر باعث از بین رفتن یأس و ناامیدی شده و او را امیدوار به آینده و زندگی می کند.
• کاهش حالت روانی از قبیل اضطراب، نگرانی، خشم، ترس، پرخاشگری و تهاجم.
• افزایش اطمینان به نفس
• افزایش قوه واقع بینی و جهت دادن کاربر به سوی اهداف مورد نظر
• فراهم آوردن موقعیت مناسب برای بیمار جهت ابراز عواطف، احساسات درونی، هیجان ها و غیره برای دستیابی به آرامش و ثبات بیشتر.
• افزایش سطح آگاهی کاربر نسبت به مراقبتهای بهداشتی، فردی، اجتماعی.

زون تفریح درمانی

در تفریح درمانی، از تفریح و سرگرمی جهت ارتقاء و رشد شخصیت فرد استفاده می شود.
اهداف تفریح درمانی عبارتند از:
• استفاده از فعالیت ها برای ایجاد فرصتهای جهت ابراز و رهایش احساسات
• استفاده از تفریحات فردی یا دسته جمعی برای کمک به ایجاد نقش رهبری، اتکاء به نفس، حس همکاری و مهارتهای اجتماعی.
• به کار گرفتن برنامه هایی برای تسهیل تغییر رفتار و تمرین این تغییرها.
آموزش استفاده از فراغت به منظور کمک به ایجاد علایق جدید، برای فراهم ساختن تعادل در زندگی روزمره فرد.
• آموزش استفاده از تفریحات جهت تمدد اعصاب و تخفیف اضطراب.
• تفریح درمانی طیف وسیع و متنوعی از فعالیتهای مختلف را شامل می شود. مانند: کشت و گذار در طبیعت، فعالیت های هنری یا ورزشی، مطالعه، شطرنج و غیره. این تنوع سبب می شود که در برخی موارد تفریح درمانی با سایر شیوه های درمانی مانند هنر درمانی، کار درمانی و غیره تداخل داشته باشد.

زون ورزش

وقتی زمین ورزش مجهز به وسایل ورزشی وجود داشته باشد انگیزه ورزش کردن در کاربر تحریک می شود. فعالیت های ورزشی تاثیر بسیار مثبتی بر سلامت جسم و روان انسان داشته و در برقراری تعادل روانی نقش بسیار مهمی دارند. انواع فعالیتهای ورزشی می تواند خواصی چون بهبود روابط جمعی، آرامش بخشیدن و تخلیه احساسات داشته باشند.

بنابراین در نظر گرفتن فضاهای ورزش های تیمی مثل والیبال، بسکتبال، تنیس، پینگ پنگ، ورزشهای میدانی و بدن سازی و شنا در مجموعه سلامت در رسیدن به این هدف مورد توجه است. (در ضمن ورزش هایی مثل اسب سواری، ماهیگیری و دوچرخه سواری که علاوه برداشتن فواید فوق موجب ازدیاد و نزدیکی با طبیعت می شوند نیز می توانند بسیار مسمر ثمر باشند).

زون مدیتیشن و یوگا

یوگا و مدیتیشن شیوه های خاصی برای کسب آرامش هستند. یوگا از طریق آرامش جسمی و مدیتیشن از طریق کنترل افکار سعی در آرامش بخشیدن به فرد و معطوف کردن توجه وی از مسایل دنیوی به مسائل والاتر دارند. در عمل مدیتیشن تلاشی جهت کنترل افکار و ذهن و نظم دادن به آنها و تمرکز فکری است که موجب آرامش و افزایش قابلیتهای روانی می شود. یوگا و مدیتیشن معمولاً تواماً انجام می شود و فضای موردنیاز برای آن باید فضایی ساده، آرام و ساکت باشد و جای کافی برای اجام نرمش و دراز کشیدن داشته باشد. معمولاً افراد در حین انجام یوگا لباسهای ساده و هماهنگی می پوشند که احساس هماهنگی و وحدت را در بین آنها تشدید می کند.

زون کتاب خوانی

اثرات مثبت ودرمانی کتاب بسیار وسیع و گسترده می باشد و میتواند میلیونها انسان را عملاً زیر پوشش قرار دهد. انسانهای بسیاری که علیرغم سلامت مغز و سلسله اعصاب و غدد و اندامهای بدن، از بیماریهای رنج می برند، انسانهای سالمی که دچار مشکلاتی شده اند و یا برای رشد و شکوفایی خویش به شناخت خود و محیط پیرامونشان نیاز دارند.
اگر روان درمانی را خدمتی به سلامت، رشد و توسعه انسان در بعد فرد محسوب کنیم، کتاب می تواد تأمین بهداشت، درمان، رشد و توسعه انسان در بعد کلان باشد. در اینجا هدف استفاده از کتاب برای راهنماییهای فرد یا گروه است.

استفاده از کتاب جهت درمان های روانی فوایدی چند دارد که عبارتند از:

• شیوه ای است که میتواند در خدمت سایر درمانها قرار گیرد.
• فراگیر بودن آن (برای افراد زیادی کاربرد دارد و همه گیر است)
• اقتصادی بودن آن، ارائه اطلاعات در زمانی محدود
• پاسخ به نیازهای زیبایی شناختی و کسب آرامش.
• ایجاد ارتباط مهرآمیز و گسترده با مردم.
• آموزش به مراجعین

طراحی فضاهای مطالعاتی در دهکده سلامت باید با در نظر گرفتن شرایط آسایش مطالعه از لحاظ سکوت، نور، دما و ….باشد.همچنین وجود مبلمانی جذاب به عنوان کتابخانه های کوچک نه تنها در ایجاد انگیزه مطالعه به کاربرین کمک می کند بلکه ترویج فرهنگ کتابخوانی با ایجاد شریط کتاب های رایگان را فراهم می کند. فضای مطالعه از زون های مهم در دهکده سلامت محسوب می شود.

 

جمع بندی

به طور کلی مجموعه سلامت باید حالتی گرم و صمیمی و دعوت کننده داشته باشد. سعی در ایجاد محیطی مطبوع و «خانه مانند» و نه محیطی خشک و رسمی و مؤسسه واری داشته باشیم.باید از فضاهای یکنواخت و خسته کننده و ملال آور پرهیز کرد و سعی در ایجاد فضاهایی سرزنده، خلاق و متنوع داشت.هیچ چیز به اندازه صداقت و سادگی یک فضا ارزش ندارد.فضا باید روشن، خوانا و خالی از ابهام باشد. فضا باید در فرد احساس امنیت ایجاد کند.همچنین باید سعی در ایجاد فضایی با شخصیت با روح و متنوع داشت که به فرد احساس اعتماد به نفس و آسایش ببخشد.ایجاد محیطی زیبا و با نشاط داشت، که نگرانی و اضطراب را از فرد دور کند و  در فرد امید به آینده، انگیزة زندگی و تعهد به ارزش های والا ایجاد کرد.

تلاش در ایجاد انگیزش های مثبت داشت. محرکها باید به نحوی باشند که نه آنقدر شدید باشند که تنش زا  شوند و نه آنقدر ضعیف باشند که موجب کسالت شوند.فضاهای پر تفصیلی که اطلاعات زیادی به فرد منتقل می کنند موجب ایجاد خستگی و حس بیگانگی در فرد می شوند.ک طرح خوب باید ارزشهای معمارانه داشته باشد، به نیازهای عملکردی پاسخ گفته و یا مسایل زمان خود هماهنگی داشته باشد.محیط باید با فرهنگ، عادات و روحیه و شخصیت افراد هم خوانی داشته باشد.باید سعی در خلق فضایی با معنا و هویت (فرهنگی، تاریخی، مذهبی و اجتماعی) داشت.

به لحاظ ابعادی مجموعه باید دارای مقیاسی انسانی باشد و از احجام بسیار حجیم و عظیم و با شکوه که در فرد احساس حقارت و ناتوانی و بی اهمیت بودن ایجاد می کنند، پرهیز کرد.سهولت جهت یابی در احساس راحتی در یک فضا بسیار حائز اهمیت است. فضا می تواند برداری جمع گرا باشد که افراد را به هم نزدیک کند یا برداری باشد که تعامل و برخوردهای اجتماعی را به حداقل می رساند.باید سعی در تشویق روابط و برخوردهای اجتماعی داشت، به نحوی که سبب محروم شدن افراد از حریم خصوصی مورد نیازشان نشود.توجه به سرگرمی های مثبت و مفید را تشویق کرد.طراحی محیطی پویا و متنوع که نیازهای گوناگون و حتی متضاد افراد را پاسخگو باشد از اهداف اصلی مجموعه سلامت است.در مجموعه باید به حق انتخاب و کنترل فردی لازم برای مراجعین توجه داشت.توالی فضایی مناسب نیز به پویایی محیط کمک می کند.

در نهایت محیط باید به فرد محبت، دوستی، خلاقیت، محافظت و پایداری ببخشد و پذیرای وی باشد. فرد باید نسبت به فضا حس تعلق و عضویت داشته باشد و احساس بیگانگی و دلمردگی نکند.وجود نظمی خوانا در محیط که از هنر آبستره پرهیز کند الزامی است. شفافیت و تقابل فضایی حس تعلق و مالکیت فضا را افزایش می دهد.

ایجاد فضاهای بازی که درای تداوم هستند و در یکدیگر حرکت می کنند. تداوم بصری و چشم انداز های وسیع در ایجاد فضاهای زنده بسیار مؤثرند.
 برقراری حداکثر ارتباط و تماس با طبیعت از مهم ترین موارد در کارکرد درمانی دهکده سلامت است. استفاده از نور گیر طبیعی و ارتباط بصری با فضای بیرون موجب شادابی و طراوت فضا می شود.

معماری داخلی و انتخاب نوع مصالح، رنگ و جنسیتها در احساس آسایش و راحتی فضا بسیار مهم هستند. استفاده متنوع و دقیق از رنگها با توجه به تأثیرشان به منظور ایجاد یک حالت روانی مطلوب موجب روح بخشی و دلپذیر شدن محیط می شود.همین طور رباید مزاحمتهای صوتی را به حداقل رساند و سعی در ایجاد کیفیت های مطلوب داشت.هر یک از این عوامل تاثیرات ویژه خود را دارند و ملاحظات مشخصی را طلب می کند.در مطلب حاضر به بررسی  بعضی از زون های جذابی که می تواند به بهبود در دهکده سلامت کمک کند پرداختیم.

 

منابع
مقاله نقش دهکده های سلامت در راستای بهبود کیفی زندگی (هدیه دبیری و عاطفه دهقان توران پشتی)
پایان نامه طراحی دهکده درمانی جزیره زیبای کیش با رویکرد باغ های شفابخش (مهدی مشهدی)
برگرفته از کتاب بهداشت روانی( بهروز میلانیفر)
برگرفته از مقدمه ای بر موسیقی درمانی (علی زاده محمدی)
تاتر درمانی با شیوه های نمایشی(هواردبلاترار ترجمه حمید اشکانی)